هورنیوز – اخیراً وزیر نفت ایران جواد اوجی در نشست مشترک با اعضای کمیسیون انرژی مجلس بیان داشته بود که، یکی از بند‌های تفاهم‌نامه با روسیه اجرای مشترک پروژه صادرات گاز به پاکستان می باشد، اما با گذشت زمان قابل توجه از این وعده و صحبت ،به نظر می‌رسد خط لوله «آی‌پی» که قرار بود گاز ایران را به پاکستان برساند، این بار رقیب دیگری پیدا کرده که برخلاف انتظار‌ها از مسکو سر برآورده است! پاکستان از روسیه گاز مستقیم دریافت می‌کند؟ پوتین می‌گوید «امکان‌پذیر است». اشاره او به پروژه پاکستان استریم بوده که قرار بود در سال ۲۰۲۰ راه‌اندازی شود، اما به تأخیر افتاد. سوال این است که چرا مجلس از وزیر نفت در این خصوص سوال نمی‌کند؟ جایگاه منافع ملی کجاست؟

قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان با نام خط لوله IP در قالب خط لوله صلح ما بین شرکت ملی صادرات گاز ایران و شرکت ISGS پاکستان در تاریخ ۵ ژوئن ۲۰۰۹(۱۵ خرداد ۸۸) به مدت ۲۵ سال منعقد شد، تاریخ آغاز تحویل گاز طبیعی به پاکستان ۳۱ دسامبر ۲۰۱۴(دی ۹۳) و میزان حجم گاز طبیعی صادراتی ۸ میلیارد مترمکعب در سال (۲۱ میلیون متر مکعب در روز) تعیین شده بود.

این در حالی است که، وضعیت انرژی در پاکستان چندان خوشایند نیست، ۴۴ درصد گاز، ۱۵ درصد برق, ۲۲ درصد نفت ، ۱۱ درصد زغال سنگ و ۱۵ درصد ال پی جی مصرفی کشور، از تولیدات داخلی بوه و اصلی ترین منبع مصرف انرژی در پاکستان گاز طبیعی است که ظرف ۵ سال گذشته ۷٫۷ درصد مصرف آن افزایش داشته و پاکستان وابستگی شدیدی به گاز دارد به طوری که این سوخت پاک(گاز) حدود ۴۸ درصد از سبد انرژی پاکستان را به خود اختصاص داده است.

سالانه ۶۳ میلیون تن نفت در این کشور مصرف می شود که این رقم معادل ۲۸ درصد از کل مصرف انرژی آن است؛ ۷۸ درصد از رقم یاد شده نفت وارداتی بوده و تنها ۲۲ درصد آن در داخل پاکستان تولید می شود.ارزش واردات نفت پاکستان در سال سال های اخیر در حدود ۳۰ – ۵۰ میلیارد دلار در نوسان بوده است. پاکستان هم اکنون با کمبود ۵ تا ۶ هزار مگاوات برق رو به روست که دلیل آن نیز کمبود گاز است؛ بنا بر اعلام اداره اطلاعات انرژی آمریکا، پاکستان ۲۸ میلیارد فوت مکعب گاز دارد که در سال های اخیر بحث اتمام منابع گازی این کشور،شنیده می شود.از آن جا که گاز، ارزان ترین منبع تولید انرژی است، خط لوله گازی ایران – پاکستان(آی-پی)،بشدت برای اسلام آباد اهمیت داشته و کمک کار مناسبی برای کاهش و حل مشکلات اجتماعی- اقتصادی این کشور خواهد بود. موسسه مطالعات سیاسی اسلام آباد(Islamabad Policy Research Institute) در گزارشی اعلام کرده بود که پاکستان با بحران شدید انرژی و شکاف عمیق میان عرضه و تقاضای گاز و به تبع آن با مشکلات اقتصادی و اجتماعی رو به روست.با این خط لوله که قرارداد اولیه آن در ۱۲ سال پیش یعنی سال ۲۰۱۰ به امضا رسیده، ضمن دریافت مستقیم گاز از ایران، امکان کسب درآمد از راه تداوم این خط لوله به هند و چین و اخذ عوارض صادراتی از ایران و کاهش درگیری های سیاسی با هند وجود دارد.همچنین با واردات گاز از ایران، بندر گوادر پاکستان نقش مهمی برای ترانزیت گاز وارداتی ایفا خواهد کرد( اثرگذاری منطقه ای خط لوله گازی آی-پی از بعد اقتصادی و امنیتی).

حذف ایران از معادلات گازی پاکستان؟ بقای خط لوله «آی‌پی» یا پروژه پاکستان استریم ؟

انعقاد قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان یک فرصت بزرگ برای ایران جهت توسعه بازار صادرات گاز خود بود؛ اما با روی کار آمدن دولت یازدهم اجرای این قرارداد در سال ۹۲ به دلایلی نامعلوم متوقف شد، بیژن زنگنه وزیر سابق نفت درحالی اجرای این توافق را از دستور کار وزارت نفت خارج کرد که در دولت دهم احداث خط لوله صادرات گاز به پاکستان تا ۲۰۰ کیلومتری مرز پاکستان(ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان) انجام شده بود. وزارت نفت دولت یازدهم و دوازدهم تا کنون دو ادعا را درباره چرایی اجرا نکردن قرارداد صادرات گاز به پاکستان مطرح کرده است: پاکستان سرمایه لازم برای تسویه مالی بهای گاز صادراتی ایران را ندارد.پاکستان سرمایه لازم برای احداث خط لوله انتقال گاز در کشور خود را ندارد.

طبق قرارداد ایران و پاکستان، اگر ایران خط لوله خود را تا مرز پاکستان احداث کند و آن کشور آماده دریافت گاز نباشد باید معادل ۸۵ درصد مبلغ قرارداد جریمه به ایران پرداخت کند. در نتیجه با توجه به مفاد قرارداد، دولت پاکستان عملا امکان اعمال اراده سیاسی بر توقف این قرارداد را نداشت زیرا فارغ از اینکه از لحاظ اقتصادی به نفعش نبود، در صورت سرباز زدن از قرارداد، در محاکم بین‌المللی محکوم می شد. به طور کلی سه سناریوی پیش روی وزارت نفت دولت سیزدهم قرار دارد که پیگیری هر یک از آنها از وضعیت فعلی بهتر است.

وزارت نفت اقدام به از سرگیری مذاکرات گازی با پاکستان کرده تا با احیای قرارداد بین دو کشور و احداث خط لوله صلح، گاز تولیدی ایران را به پاکستان صادر کند.

با توجه به تراز گاز منفی ایران، وزارت نفت با فعال کردن دیپلماسی گازی بازی را به گونه‌ای جلو ببرد که گاز کشور ترکمنستان را با قیمت پایین‌تر وارد کرده و بدین صورت با ازاد شدن ظرفیت، بخشی از گاز تولیدی خود را به پاکستان صادر کند.

دو سناریوی اول در شرایطی است که پاکستان برای واردات گاز از ایران با وزارت نفت همراهی کند که در غیر این صورت ضرورت دارد وزارت نفت با تکمیل خط لوله صلح در خاک کشور، موضوع صادرات گاز به پاکستان را از طریق دریافت ۸۵ درصد غرامت پیگیری کند.

پروژه انتقال گاز پاکستان استریم یا خط لوله جنوب به شمال
شفقت علی خان سفیر وقت پاکستان در روسیه اعلام کرده بود که پس از چند دور مذاکره فنی، انتظار می‌رود پروژه ساخت خط لوله انتقال گاز «پاکستان استریم» به‌زودی آغاز شود. پس از سال‌ها مذاکره، مسکو و اسلام‌آباد سرانجام توافقنامه‌ای را امضا کردند و از آن زمان تاکنون پیشرفت قابل توجهی حاصل شده است. سفیر پاکستان در روسیه بیان داشت که، انتظار داریم به محض نهایی شدن جزئیات این توافق، اجرای این طرح آغاز شود، این موضوع تأثیر قابل توجهی بر سرمایه‌گذاری‌های آینده(در پاکستان) خواهد داشت.

از طرف دیگر، نیکولای شولگینوف، وزیر انرژی روسیه خردادماه سال گذشته( ۱۴۰۰) اعلام کرده بود که سندی را با شفقت علی خان امضا کرده‌اند که امکان اجرای پروژه ساخت خط لوله گاز پاکستان استریم را(که پیش از این با نام خط لوله شمال ـ جنوب شناخته می‌شد) فراهم می‌کند. این خط لوله بزرگ انتقال گاز، بندر کراچی و شهر بندری گوادر در جنوب پاکستان را به نیروگاه‌ها و قطب‌های صنعتی شمال این کشور متصل می‌کند، انتظار می‌رود ظرفیت سالانه انتقال این خط لوله با طولی بیش از ۶۸۳ مایل(۱۱۰۰ کیلومتر) ۱۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز باشد. بر اساس مفاد این توافقنامه، پاکستان ۷۴ درصد از سهام این خط لوله و روسیه ۲۶ درصد باقیمانده را در اختیار دارد، قرارداد اولیه ساخت خط لوله پاکستان استریم در سال ۲۰۱۵ امضا شده بود.