روند اجرای پروژه‌های محیط زیستی نفت در قطب تولید گاز کشور چگونه است؟
وقایع صنعت – مسئله آلودگی هوا و غلظت آلاینده‌های محیطی و تأثیر آن بر سلامت ساکنان منطقه، صیانت از محیط زیست دریایی و آبزیان، پساب‌های صنعتی و … که بارها و بارها از سوی رسانه‌های داخلی مطرح شده، گواهی بر اهمیت حراست از زیست‌بوم این منطقه راهبردی و صنعتی است.
در این میان، شرکت ملی نفت ایران به‌عنوان رکن اصلی توسعه در این منطقه، سعی کرده تا تولید حداکثری را با رعایت کامل الزام‌های محیط زیستی و روزآمدجهانی محقق کند تا تضمینی برای تولید پایدار از این منطقه باشد.
مهم‌ترین این اقدام‌ها ذیل مصوبه‌های هیئت دولت درباره انجام برنامه‌های اصلاحی در حوزه مدیریت محیط زیست منطقه تعریف شده است. در این مصوبه مقرر شده تا وزارت نفت با تخصیص یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، اعتبار لازم برای اجرای برنامه‌های محیط زیستی منطقه را که از جمله عظیم‌ترین پروژه‌های محیط‌زیستی در سطح کشور به‌شمار می‌رود، تأمین کند.
موازی با مصوبه‌های هیئت دولت، اقدام‌های عملی قابل‌توجهی نیز از سال‌ها پیش از سوی شرکت ملی نفت ایران در این حوزه اجرایی شده است. از آنجا که بعضی از برنامه‌های زیربنایی در طولانی‌مدت معرفی شده و نیازمند تخصیص بودجه کلان در سطح ملی بودند، فهرستی از این اقدام‌های زیربنایی از سوی اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس تهیه شد و پس از دریافت تأییدیه‌های لازم از شرکت‌های ملی نفت ایران، ملی گاز و ملی صنایع پتروشیمی و سرانجام وزیر نفت، در کارگروه ملی آلودگی هوای عسلویه که با دستور ریاست‌جمهوری تشکیل شده بود، مطرح شد. پس از تأیید نهایی پروژه‌ها در کارگروه یادشده و کمیسیون زیربنای صنعت و محیط‌زیست دولت، این فهرست به‌منظور دریافت مصوبه به هیئت دولت ارسال شد.
این طرح در آذرماه سال ۱۳۹۹ در هیئت دولت مصوب و به‌عنوان یک سند بالادستی برای بهبود کیفیت محیط زیست منطقه معرفی و سرانجام از سوی معاون اول رئیس‌جمهوری ابلاغ شد.
برنامه‌های ابلاغی وزیر نفت، زیربنایی برای شناسایی و تعریف اقدام‌های اصلاحی بزرگی در زمینه محیط‌زیست منطقه شد و سرانجام در سال ۱۳۹۹، ابلاغیه دولت دریافت کرد و از آنجایی که این برنامه‌ها نیازمند بودجه و اعتبارات و حمایت در سطوح بالا در مجموعه وزارت نفت بودند، مصوبه‌های لازم از هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران اخذ شد.
در ادامه سند بهبود کیفیت هوای منطقه تدوین شد؛ این سند، در یک چرخه مدیریت کیفیت هوا از مرحله پایش آغاز می‌شود. هدف اصلی در این مرحله، شناسایی مقدار و انواع آلاینده‌ها، مناطق زیرپوشش و زمان تشدید آلاینده‌های هوا است.
سخاوت اسدی، مدیرعامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، درباره روند اجرای این چرخه زیست‌محیطی می‌گوید: «س از اندازه‌گیری دقیق آلاینده‌ها در چارچوب سازوکار تأییدشده علمی برای شناسایی آلودگی، پنج دستگاه به‌صورت پیوسته، مقدار آلودگی هوا در منطقه را اندازه‌گیری می‌کنند، همچنین برای اینکه بتوانیم اطلاع دقیقی از وضع آلودگی هوا داشته باشیم؛ غیر از پنج ایستگاه که به‌صورت آنلاین و لحظه‌ای آلاینده‌ها را اندازه‌گیری می‌کنند، همه منطقه را شبکه‌بندی کرده و در هر یک از شبکه‌ها، یک ایستگاه پایش راه‌اندازی کرده‌ایم. در مجموع ۱۰۰ ایستگاه پایش در این منطقه وجود دارد از پارس ۲ آغاز می‌شود و تا فرودگاه بین‌المللی خلیج فارس ادامه می‌یابد و همه مراکز جمعیتی و بخش‌ها و روستاهای همجوار را در بر می‌گیرد.
وی ادامه می‌دهد: هم‌اکنون ایستگاه‌های آنلاین پایش آلودگی هوای منطقه با نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست در حال بهره‌برداری هستند. داده‌های موجود نیز مؤید این نکته است که در مناطق مسکونی همجوار منطقه صنعتی، درباره بعضی از آلاینده‌ها مثل بنزن که از سوی سازمان بهداشت جهانی، سرطان‌زای درجه یک شناخته شده، هیچ مشکلی وجود ندارد.
با وجود این، آلودگی هوا در ابعاد صنعتی به این پهناوری، مسئله‌ای گریزناپذیر است. افزون بر بنزن که یک آلوده‌کننده خطرناک است، به گواه آمار و ارقام، مقدار دیگر آلاینده‌ها نیز به نسبت پایین است. برای مثال هم‌اکنون مقدار دی‌اکسید نیتروژن (NO2) پایین‌تر از مقدار استاندارد است، اما برخی ترکیبات مثل دی‌اکسید گوگرد (SO2) بالاتر از میزان استاندارد در هوای منطقه وجود دارد که البته در خصوص این آلاینده هم پس از مشخص شدن مقدار انحراف آن از استاندارد، کارگروهی با عنوان کارگروه جلوگیری از سوختن گازهای مشعل و بهبود کیفیت هوا در منطقه، تمهیدهایی را در این باره اتخاذ می‌کند.
در مجموع برنامه مدونی برای پایش و کنترل دو آلاینده اصلی منطقه یعنی دی‌اکسید گوگرد و بنزن در قالب مصوبه هیئت دولت ابلاغ شده که در حال اجراست.
داده‌های آماری مربوط به این آلاینده‌ها، به‌صورت پیوسته در حال پیگیری و پایش بوده و گزارش‌های مبسوط آن به‌صورت روزانه تدوین می‌شود. در عین حال با هدف آگاهی دیگر مردم کشور از وضع کیفی هوای این منطقه راهبردی، داده‌های سه ایستگاه پایش کیفیت هوای منطقه روی سایت سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌صورت پیوسته و برخط برای عموم مردم قابل رؤیت است.
به گفته اهل فن، با برنامه‌های خوبی که در زمینه کاهش انتشار دی‌اکسید گوگرد در منطقه تعریف شده و حمایت‌های وزیر نفت برای تحقق این برنامه‌ها، هم‌اکنون روند کاهشی انتشار آلودگی آغاز شده و به نتایج قابل قبولی نیز رسیده است، به‌طوری که به گفته معاون وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، سطح بروز بیماری‌های تنفسی و سرطان در منطقه از میانگین کشوری بسیار پایین‌تر است.
کاهش ۸۵ درصدی گازهای مشعل پالایشگاهی
یکی از مهم‌ترین و دشوارترین اقدام‌های صنعتی در حوزه کاهش آلودگی‌ها در صنعت نفت، جمع‌آوری گازهای همراه و جلوگیری از سوزانده شدن آنها در مشعل‌های پالایشگاهی است. اگرچه فلر به‌عنوان یک تجهیز برای ایمن نگه داشتن تأسیسات و جان انسان‌ها باید به‌طور پیوسته و در تمام شرایط جوی و طول سال روشن و در دسترس باشد و امکان خاموش شدن کامل آن در هیچ شرایطی وجود ندارد، اما لازم است اقدام‌های برای کاهش مقدار سوختن گازهای همراه نفت انجام شود.
در این باره، با تلاش متخصصان و کارشناسان نفت، کاهش ۸۵ درصدی مشعل‌سوزی در پالایشگاه‌های اول تا پنجم شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی در ۱۰ سال اخیر محقق شده است، به‌طوری که مشعل‌سوزی در این پالایشگاه‌ها از ۲۹۰۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۸۷ به ۴۳۳ میلیون مترمکعب در انتهای سال ۱۳۹۷ کاهش یافته است.
اعتبار ۱.۲ میلیارد دلاری برای رفع مشکل فلرینگ
در ادامه اقدام‌های محیط زیستی در حوزه منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، مدیریت و برطرف کردن مشکل فلرینگ و مشکل بازیافت واحدهای گوگرد در دستور کار قرار گرفت و بر این مبنا طبق برنامه مصوبه دولت یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار اعتبار به رفع این مشکل اختصاص یافت.
سخاوت اسدی، مدیرعامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در این باره می‌گوید: با پیگیری‌های انجام‌شده برنامه‌های اصلاحی برای بازیابی گازهای مشعل و بهبود واحدهای بازیافت گوگرد در سه سطح کوتاه‌مدت یک ساله، میان‌مدت سه‌ساله و بلندمدت پنج ساله تعریف شده است، به‌طوری که جنس کارهای کوتاه‌مدت از نوع تعمیراتی، کارهای میان‌مدت در حوزه خرید تجهیزات و کارهای بلندمدت در حوزه اصلاح و تغییرات فرآیندی خواهد بود. افزون بر این، داده‌های فلرینگ پتروشیمی و پالایشگاه از سال ۹۶ تا به امروز مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است و روند آن به‌طور کامل بررسی شده است.
هم‌اکنون، کاهش فلرینگ در برخی از شرکت‌های پتروشیمی آغاز شده است. برای مثال در شرکت پتروشیمی نوری پروژه کاهش گازسوزی در مشعل انجام شده و در شرکت‌های پتروشیمی زاگرس و آریاساسول نیز در مرحله بهره‌برداری قرار گرفته است.
تخصیص ۱۰ درصد از محیط صنعتی به فضای سبز
توسعه فضای سبز منطقه، به‌عنوان راهکاری کلیدی در کاهش مقدار آلاینده‌ها، همواره در اولویت برنامه‌های زیست‌محیطی شرکت ملی نفت ایران بوده است و به‌دقت در تمامی مناطق عملیاتی اجرایی می‌شود.
هم‌اکنون بیشتر صنایع موجود مرتبط با صنعت نفت در حوزه جغرافیایی منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، استاندارد توسعه فضای سبز را محقق کرده‌اند. طبق این استاندارد، صنایع باید معادل ۱۰ درصد فضای صنعتی را به فضای توسعه فضای سبز اختصاص دهند.
در همین راستا، در پارس‌جنوبی بیش از ۱۵۰۰ هکتار فضای سبز ایجاد شده است که ۱۱۰۰ هکتار آن از سوی سازمان منطقه ویژه اقتصادی پارس و ۴۰۰ هکتار فضای سبز نیز از سوی پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها توسعه‌یافته است که سرانجام هدف بلندمدت این است که این فضا به ۴ هزار هکتار فضای سبز در منطقه برسد.
راه‌اندازی مدرن‌ترین مجتمع دفع پسماند کشور در قلب عسلویه
شرکت ملی نفت ایران همچنین در خصوص دفع پسماندهای صنعتی نیز اقدام‌های مؤثری انجام داده است. در این رابطه از کانال سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، احداث مجتمع مدیریت پسماندهای صنعتی و ویژه تعریف شده و در گام نخست مطالعات مکان‌یابی بر اساس الزام‌های سازمان محیط‌زیست در مسیر مکان‌یابی اجرای پروژه آغاز شد. در گام بعدی و در قالب پروژه‌ای دیگر، همه پسماندهای شرکت‌ها شناسایی و طراحی مفهومی مجتمع انجام شد. در مرحله سوم مطالعات ارزیابی آثار زیست‌محیطی احداث مجتمع پسماند، تعریف شده و مجوز احداث این مجتمع از سوی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر صادر شد. در راستای احداث این مجتمع و با هدف غربالگری مکان‌های شناسایی‌شده سایت به سایت، ۱۰ نقطه از نزدیک بازدید و امتیازبندی شد و سرانجام دو نقطه که در منطقه پارس ۲ واقع شده‌اند، انتخاب شد.
در ادامه برای هر دو نقطه مجوز گرفته شد و ساخت‌وساز مجتمعی نوین با عنوان کارخانه بازیابی ماده و انرژی در سایت ۲ (در نقطه بالای سایت ایران ال‌ان‌جی) در دستور کار قرار گرفت. هم‌اکنون در این مجتمع احداث واحدهای بی‌خطرسازی پسماندهای صنعتی، واحدهای بازیافت، زباله‌سوز صنعتی و لندفیل مهندسی طراحی و در حال ساخت هستند. ورودی این مجتمع در سال ۱۰۰ هزار تن است که از آغاز بهره‌برداری این طرح ۴ هزار تن پسماند در این مجتمع با مجوز اداره کل محیط زیست استان مدیریت شده است.
این مجتمع در سه فاز تعریف شده که فاز نخست آن احداث شده و فاز دوم در حال احداث است و طبق طرح تعریف شده، مدرن‌ترین مجتمع مدیریت پسماند در کشور است.
صیانت از زیست‌بوم جانوری
در راستای تعاملات اجتماعی و تعهدات زیست‌محیطی، برنامه بهبود کیفیت محیط زیست طبیعی و دریایی به‌صورت ویژه از پارسال در دستور کار سازمان منطقه ویژه قرار گرفته است. این مطالعات با هدف بررسی روند تغییرات زیستگاه‌های دریایی ساحلی و اثرات توسعه منطقه بر این اکوسیستم‌ها، شناسایی مناطق مستعد بهسازی و بازسازی جنگل‌های حرا، آبسنگ‌های مرجانی، بستر علف‌ها و جلبک‌های دریایی، شناسایی تهدیدهای فعلی و آتی حضور پستانداران و لاک‌پشت‌های دریایی منطقه و ارائه برنامه حفاظتی و بهبود زیستگاه‌های منطقه انجام شده است.
در این خصوص اقدام‌های مؤثری انجام شده که از جمله آن می‌توان به پروژه احیای جنگل‌های حرا با کاشت ۱۱۷ هزار اصله نهال از سوی شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی، همچنین اقدام‌های بوم‌شناسی و حفاظت از آهوی مند از سوی پتروشیمی زاگرس اشاره کرد.
حمایت از لاک‌پشت نوک عقابی و بهره‌برداری از ساحل روب از سوی پتروشیمی مبین، به همراه حمایت از گونه جبیر از سوی پتروشیمی آریاساسول و حمایت از جیرفتی و دراج از سوی پتروشیمی مروارید از دیگر مواردی است که در راستای حفظ گونه‌های جانوری منطقه صورت گرفته است.
در ادامه مطالعات مدونی نیز در خصوص روش‌های مؤثر بهبود کیفیت محیط دریایی و پایش آب‌های زیرزمینی محدوده منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس صورت گرفته و چند برنامه زیست محیطی دیگر نیز از سوی اداره حفاظت محیط زیست سازمان منطقه ویژه در دست اقدام قرار گرفته است.
طراحی شبکه پایش کیفیت خاک و آب زیرزمینی در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس به همراه پایش کیفیت هوای محیطی، برآورد موجودی انتشار آلاینده‌های هوا و گازهای گلخانه‌ای در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس از دیگر اقدام‌های مؤثر در این خصوص است.
پایش و ارزیابی کمّی و کیفی پساب‌های خروجی در محدوده با نظارت سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس و مقایسه نتایج با مقادیر استاندارد سازمان حفاظت از محیط زیست، مطالعات ارزیابی اثرات توسعه منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر زیستگاه‌های خشکی و محیط زیست ساحلی و دریایی منطقه به همراه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق در هوای منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس و طراحی مفهومی مجتمع مدیریت پسماندهای عادی و فضای سبز منطقه از دیگر اقدام‌های زیست محیطی صورت گرفته است.
سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، به‌عنوان متولی فعالیت‌های توسعه‌ای شرکت ملی نفت ایران در منطقه همچنین نسبت به تدوین و ابلاغ دستورعمل‌ها/ شیوه‌نامه و مقررات اولویت‌دار منطقه ویژه، تخمین موجودی انتشار، تشخیص و رفع نشتی‌های فرآیندی (LDAR) و پایش غلظت بنزن روی مرزهای واحدهای عملیاتی اقدام کرده است.
از سوی دیگر سعی شده تا با تهیه و ابلاغ الزامات استفاده از بهترین فناوری در دسترس برای کنترل انتشار آلاینده‌های خطرناک هوا گام بلندی در مسیر صیانت از محیط زیست منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس برداشته شود.
