امنیت سوخت کشور در بند واردات کاتالیست‌های پتروپالایشگاهی
وقایع صنعت – صنعت کاتالیست یکی از مهمترین صنایع مکمل در افزایش تاب آوری بنگاه‌های پالایشی و پتروشیمیایی و توسعه پایدار زنجیره ارزش نفت و گاز است. کاتالیست‌ها از مهمترین اجزای فرآیندهای تبدیلی پالایشگاهی همچون FCC[۱] و RFCC[۲] محسوب می‌شوند و از آنجایی که این دو فرآیند در تولید محصولات راهبردی همچون بنزین و الفین‌ها نقش اساسی دارند، می‌توان گفت امنیت سوخت کشور و تبدیل فرآورده‌های سنگین به سبک به این دو فرآیند و کاتالیست‌های پتروپالایشگاهی مربوط به آن‌ها وابسته است.
کاهش تولید نفت کوره از طریق ایجاد واحد RFCC در پالایشگاه‌های بزرگ کشور
با توجه به لزوم توجه به نیاز رو به رشد کشور در مصرف بنزین و حجم محصولات سنگین پالایشگاهی کشور (نظیر نفت کوره)، استفاده از تکنولوژی‌هایی نظیر کاتالیست‌های FCC یا RFCC می‌تواند کلید توسعه پتروپالایشگاهی کشور و تولید فرآورده‌های سبک با ارزشی همچون بنزین و الفین باشد.
کراکینگ کاتالیزوری سیال بستر (FCC) یکی از مهمترین واحدها و فرآیندهای تبدیل کاتالیستی در جهان محسوب می‌شود که مواد سنگین و کم ارزش نفتی را به مواد سبکتر و با ارزش تر تبدیل می‌کند. امروزه به دلیل افزایش مصرف سوخت سبک در جهان و نیاز به تبدیل فرآورده‌های سنگین به فرآورده‌های سوختی سبک، نیاز به این فرآیند بیش از پیش احساس می‌شود.
فرآیند RFCC نیز شکست کاتالیستی است که خوراک آن باقیمانده‌های سنگین برج‌های تقطیر پالایشگاهی است. در این فرآیند، هیدروکربن‌های نفتی نسبتا سنگین به محصولات سبکتر از قبیل بنزین و الفین تبدیل می‌شوند. این عمل از طریق تماس هیدروکربن‌های نفتی سنگین با کاتالیست در شرایط خاصی از دما و فشار و در مدت زمان معین انجام می‌گیرد.
ارزش ۷۰۰ میلیون دلاری کاتالیست‌های پتروپالایشگاهی در صنعت نفت و گاز کشور
در حال حاضر کاتالیست‌ها در تولید ۹۰ درصد از مواد شیمیایی و ۲۰ درصد از کل تولیدات صنعتی کشور کاربرد دارند. با بهره‌برداری از طرح‌های آتی پالایشگاهی و پتروشیمیایی کشور، سالانه حدود ۲۹ هزار تن کاتالیست به ارزش بیش از ۷۰۰ میلیون دلار در صنعت نفت و گاز، مورد نیاز خواهد بود.
کاتالیست مورد استفاده واحدهای تبدیلی FCC و RFCC دو پالایشگاه آبادان و شازند اراک جزء پراهمیت‌ترین و پرمصرف‌ترین کاتالیست‌های مصرفی کشور هستند و سالانه حدود ۱۰ هزار تن از این کاتالیست به ارزش ۶۰ میلیون دلار وارد کشور می‌شود. با اجرای طرح‌های ارتقاء و راه‌اندازی واحد RFCC پالایشگاه‌های تهران و اصفهان، این میزان در سال‌های آتی افزایش می‌یابد.
عمده کاتالیست‌های مصرفی در صنعت پالایشگاه و پتروشیمی کشور وارداتی است
با وجود قدمت حدود ۱۰۰ ساله صنعت پالایش نفت کشور و قدمت بیش از ۵۰ ساله صنعت پتروشیمی، بخش عمده‌ای از کاتالیست‌های مصرفی مورد نیاز کشور از خارج تأمین می‌شود. واردات کالای استراتژیکی همچون کاتالیست برای کشوری که دارنده رتبه اول منابع نفت و گاز در دنیاست و مطابق سند چشم انداز صنعت پتروشیمی که باید رتبه اول منطقه به لحاظ ارزش تولیدات محصولات پتروشیمی را کسب کند، مورد قبول نیست.
تجربه سال‌های تحریم نشان می‌دهد که عدم فروش کاتالیست، می‌تواند یکی از اهرم‌های فشارِ کشورها و شرکت‌های غربی به کشور باشد. در سال‌های گذشته اقدامات قابل توجهی توسط نهادهای دولتی و بخش خصوصی در زمینه تولید داخلی کاتالیست‌ها انجام شده و رشته صنعت نوپای کاتالیست در حال رشد است. هرچند در حال حاضر چندین شرکت داخلی در این صنعت فعال هستند، اما همچنان بخش عمده‌ای از نیاز کشور به کاتالیست‌های فرآیندی، از خارج کشور تأمین می‌شود.
لازم است حاکمیت و علی‌الخصوص وزارت نفت نسبت به ارائه یک برنامه عملیاتی شامل پروژه‌های اولویت‌دار مشخص به منظور بومی‌سازی تولید کاتالیست در کشور اقدام نماید.
