وقایع صنعت – در شلوغی سفرهای نوروزی و آخرین روزهای کاری سال ۱۴۰۲، در خبرها آمده بود که قرارداد توسعه یکپارچه میدان مشترک نفتی آزادگان امضا شد. این خبری بسیار غرورآفرین­ است و آزمونی است برای ایفای نقش از سوی بخش خصوصی صنعت نفت.

قرارداد توسعه یکپارچه میدان مشترک نفتی آزادگان با ارزش ۱۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت توسعه نفت و گاز دشت آزادگان اروند(متشکل از ۹ شرکت حقیقی از جمله؛ بانک تجارت، همیار یکم سام، توسعه نفت، بانک پارسیان، بانک ملی، بانک ملت، بانک شهر و مپنا با سرمایه ثبت شده بیش از ۱۷ همت) امضا گردید. میدان نفتی آزادگان در منطقه دشت آبادان و در امتداد مرز ایران و عراق با مساحتی حدود ۱۵۰۰ کیلومتر مربع بزرگ‌ترین میدان نفتی مشترک ایران و جزو ده میدان بزرگ نفتی جهان ‌به شمار می‌رود.

این میدان مهم‌ترین مخزن جوان(کمتر بهره‌­برداری شده) کشور است که ظرفیت بالایی برای افزایش ظرفیت تولید نفت را در کشور دارد. طبق این قرارداد که در قالب قراردادهای جدید بالادستی صنعت نفت(IPC) اجرایی می‌گردد تولید نفت‌خام از روزانه ۲۰۵ هزار بشکه به حدود ۵۵۰ هزار در روز افزایش یافته و طی ‌مدت بیست سال و با اجرای طرح بهبود ضریب بازیافت، افزایش حجم تولید و انجام عملیات بهره‌برداری یکپارچه، انتظار می­رود میزان تولید تجمعی نفت خام به حدود ۵,۲ میلیارد بشکه بالغ گردد. این پروژه ضمن اهمیت ویژه، با پیچیدگی‌های فنی، اجرایی و مدیریتی خاصی همراه است و به­ همین دلیل میدان عمل و آزمون مدیران و نخبگان خواهد بود.

وجود مخازن متعدد، نفت‌خام فوق‌سنگین، قرارگیری در منطقه تالاب هورالعظیم و شرایط خاص زیست محیطی و اقلیمی این تالاب، وجود مهمات و تجهیزات باقی‌مانده از هشت سال دفاع مقدس در منطقه و از طرفی فعالیت‌های توسعه‌ای کشور همسایه در میدان مشترک مجنون و خطر سیلاب­‌های فصلی هر یک دقت، صرافت و اندیشه و تجربه‌­ای خاص خود را می­‌طلبد. طبق طرح اولیه عملیات اجرایی بیش از ۳۵۰ حلقه چاه جدید تولید نفت، ۱۹۰ حلقه چاه تزریق آب، حفاری خواهندشد. انجام روش‌های استخراج با فشار مثبت نظیر تزریق گاز و فشار منفی به صورت نصب پمپ‌های درون‌چاهی جزو لاینفک این طرح خواهند بود. امروزه بسیاری از شرکت‌های نفت و گاز، به فعالیت در قالب شرکت‌های اکتشاف و تولید موسوم به P&E روی آورده­‌اند. این رویکرد، تمرکز فضای تجاری صنایع نفت و گاز را از فعالیت در قالب یک شرکت ارایه­‌دهنده سرویس پیمانکار عمومی به سمت فعالیت یکپارچه در حوزه اکتشاف و تولید سوق می‌دهد.

تاسیس شرکت‌های اکتشاف و تولید(Exploration and Production) در راستای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و بند ۱۲ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر «حمایت از تأسیس شرکت‌های غیردولتی برای سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های اکتشاف(نه مالکیت)، بهره‌برداری و توسعه میادین نفت و گاز کشور به ‌ویژه میادین مشترک در چارچوب سیاست‌های کلی اصل ۴۴» و گسترش فرآیند اکتشاف، بهره‌برداری و بالا بردن ظرفیت تولید نفت و گاز در کشور دیده شده و اجرایی گردیده است.

رویکرد فعالیت در قالب شرکت‌های اکتشاف و تولید با شرکت‌های پیمانکار عمومی یا ارائه‌دهنده سرویس تفاوت­های فراوانی دارد که از آن­جمله در شرکت‌های اکتشاف و تولید سرمایه­‌گذاری بر مبنای پاداش و همراه با عدم قطعیت بالا در شرح­کار می‌باشد. حال آنکه در شرکت‌های پیمانکار عمومی یا ارایه­‌دهنده خدمات، سرمایه­گذاری با ریسک پایین و با شرح کار مشخص انجام می‌شود و از سویی فعالیت‌­های شرکت‌های اکتشاف و تولید به صورت یکپارچه از مرحله اکتشاف تا ترک میدان تعریف می‌گردد، حال ­آنکه فعالیت‌های مربوط به شرکت‌های پیمانکار عمومی در قالب فعالیت‌های مجزا در هر یک از مراحل چرخه عمر یک میدان تعریف می‌شود.

دارایی‌های شرکت‌های پیمانکار عمومی یا ارایه‌دهنده خدمات صرفاً براساس دریافت پول خدمات ارایه شده می‌باشد که خود به­ معنی خلق پول است، اما دارایی‌های شرکت‌های اکتشاف و تولید از نوع هیدروکربوری بوده که یک دارایی فیزیکی غیرقابل تورم محسوب می­شود.

با توجه به قانون «اصلاح قانون نفت مصوب ۱۳۹۰»، عملیات اکتشاف، حفاری، استخراج و بهره‌برداری نفت عملیات بالادستی محسوب می‌گردند و در صنعت نفت و گاز شرکتهایP & Eشرکت‌هایی هستند که فعالیت‌های اکتشاف، توسعه و تولید نفت و گاز خام را به صورت یکپارچه انجام می‌دهند، در نتیجه فعالیت این شرکت‌ها جزو فعالیت­‌های بالادستی نفت محسوب می‌گردد. شناخت دقیق فرآیندهای اکتشاف و تولید در مقایسه با فرآیندهای مربوط به حوزه فعالیت شرکت‌های پیمانکار عمومی یا ارایه­‌دهنده خدمات، از اهمیت و پیچیدگی بسیار بالاتری برخوردار است و نکته بسیار مهم آن است که شرکت‌های مذکور به عنوان توسعه‌­دهنده و نه پیمانکار، باید تمامی هزینه پروژه را تامین نمایند و دستاورد مالی شرکت منوط به تولید تجاری محصول است. در نتیجه شرکت­‌های E&P باید از توانایی مالی بالایی برخوردار باشند، چراکه تامین مالی پروژه­‌های بالادستی صنعت نفت و گاز مهم‌ترین بخش پروژه می‌باشد. این طرح با توجه به پیش‌بینی نیاز به تأمین بیش از ۱۱میلیارد دلار سرمایه می‌تواند در جذب و هدایت سرمایه‌های مردمی به بخش‌های مولد نفت و گاز قدمی بزرگ و موثر باشد. با توجه به مشارکت مستقیم بانک‌ها به عنوان سهامداران بزرگ شرکت توسعه نفت و گاز دشت آزادگان اروند، دیگر نقش این نهادهای مالی تنها ارایه تسهیلات‌ بدون ریسک‌ نبوده و بانک‌ها می‌­توانند به عنوان سرمایه‌گذار و شریک به عنوان قلک همه پس­اندازهای کوچک عمل نمایند.