وقایع صنعت – عبداله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولیدکنندگان فرش دستباف ایران در یادداشتی به فرصت سوزی فرش دستباف ایران با دست مصوبات داخلی پرداخت و نوشت: بر اساس شعار سال ۱۴۰۴ و تأکید مقام معظم رهبری در حمایت و سرمایه‌گذاری از تولید، صنعت فرش دستباف ایران که نه تنها حامل میراث فرهنگی بلندای کشور است بلکه به عنوان یکی از شاخه‌های استراتژیک در حوزه صادرات و اشتغال‌زایی در نظر گرفته می‌شود، نیازمند تحول و استراتژی‌های نوین است. بررسی ابعاد اقتصادی، فنی و سیاست‌گذاری در این صنعت نشان می‌دهد که عوامل داخلی و خارجی نقش تعیین‌کننده‌ای در افت قابل توجه تولید و صادرات فرش دستباف داشته‌اند.

۱. چالش‌های اقتصادی و بازار جهانی:
تحریم‌های خارجی: تحریم‌های اعمال شده موجب کاهش دسترسی به بازارهای بین‌المللی و محدودیت‌های مالی شده است که توان رقابت در سطح جهانی را کاهش داده است. رقابت فزاینده: با رشد رقابت‌های خارجی و ورود محصولات مشابه، سهم بازار فرش دستباف کاهش یافته و نیاز به بازنگری استراتژی‌های بازاریابی بین‌المللی و تکیه بر ارزش افزوده منحصربه‌فرد هنر دست‌بافت احساس می‌شود.

۲. سیاست‌های داخلی و چالش‌های تولیدی:
عدم حمایت‌های کافی دولتی: علیرغم وجود نیروی متخصص و سابقه تاریخی در صنعت قالیبافی، عدم اجرای قوانین مربوط به بیمه تأمین اجتماعی و سایر حمایت‌های مالی و اجتماعی، سبب تضعیف انگیزه تولیدی قالیبافان شده است.

تعهدات ارزی و نوسانات قیمت: اجرای تعهد ارزی بانک مرکزی که به نوعی محدودیت‌های داخلی ایجاد نموده، در کنار افزایش قیمت مواد اولیه، فشار مضاعفی بر زنجیره تأمین وارد کرده و تولید را محدود نموده است.

۳. آمار و پیامدهای عملی:
کاهش تولید: تولید فرش دستباف که در دهه‌های گذشته به ۶میلیون مترمربع می‌رسید، هم‌اکنون به کمتر از ۲میلیون مترمربع کاهش یافته که نتیجه مستقیم فشارهای اقتصادی و سیاست‌های ناهماهنگ است.

افت صادرات: صادرات این هنر در دهه ۷۰ به حدود ۲ میلیارد دلار می‌رسید؛ اما با گذر زمان به حدود ۵۰میلیون دلار رسیده که بازتابگر کاهش رقابت‌پذیری و بهره‌برداری ناکافی از فرصت‌های ارزی است.

فرصت‌های از دست رفته: سال جاری، با رسیدن ارزش هر دلار به حدود ۱۰۰هزار تومان، فرصت نوسانی برای رشد صادرات و افزایش بهره‌وری قالیبافان فراهم می‌شد، اما به دلیل محدودیت‌های سیاسی و اجرایی، این پتانسیل به سود نهادهای تولیدی منتقل نشده است.

راهکارها و پیشنهادات کارشناسانه:

۱. تقویت حمایت‌های دولت و اصلاح سیاست‌های ارزی:
هماهنگی میان سیاست‌گذاران و قالیبافان: به‌کارگیری روندهای اصلاحی در سیاست‌های ارزی، کاهش بوروکراسی‌های اداری و ارائه تسهیلات مالی متناسب با شرایط بازار می‌تواند زمینه رشد تولید ملی را ایجاد کند.

اجرای قوانین حمایتی جامع: نوسازی سیستم‌های بیمه تأمین اجتماعی و ارائه حمایت‌های مالی به قالیبافان از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بین بخش خصوصی و دولت، فرصت‌های تازه‌ای را به وجود می‌آورد.

۲. سرمایه‌گذاری در فناوری و نوآوری تولید:
بهره‌گیری از فناوری‌های نوین: به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته در طراحی، الگوپردازی و بهبود فرآیندهای تولید به منظور افزایش کیفیت و تنوع محصولات، می‌تواند ارزش افزوده بالا ایجاد کند.

آموزش و انتقال دانش: راه‌اندازی دوره‌های تخصصی و همکاری با موسسات تحقیقاتی به منظور انتقال دانش فنی، نقش حیاتی در بهبود فرآیندهای قالیبافی دارد.

۳. بازار یابی هوشمند و صادرات نوین:
تحلیل بازار و بازاریابی دیجیتال: استفاده از روش‌های مدرن بازاریابی دیجیتال و حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌تواند به گسترش بازارهای صادراتی و تقویت برند “فرش دستباف ایرانی” کمک کند.

تنوع‌بخشی به محصولات: توسعه خطوط تولید با تمرکز بر محصولات سفارشی و محصولات ارزش افزوده‌دار در بازارهای لوکس، می‌تواند سودآوری را در بلندمدت افزایش دهد.

با توجه به شعار سال ۱۴۰۴ و تأکیدات مقام معظم رهبری در حمایت از تولید، به‌روزرسانی استراتژی‌های تولید و بازاریابی فرش دستباف، سرمایه‌گذاری هوشمندانه در فناوری و اصلاح سیاست‌های اقتصادی می‌تواند زمینه احیای این هنر اصیل و افزایش سهم آن در بازارهای داخلی و جهانی را فراهم آورد. تحقق این هدف مستلزم هم‌افزایی بین نهادهای دولتی، بخش خصوصی و تعاونی‌های تولیدکنندگان است تا با استفاده از پتانسیل‌های بالقوه موجود، بتوان روند رو به کاهش را معکوس نمود.