وقایع صنعت – بافت‌های تاریخی شهرهای خوزستان، به‌مثابه گنجینه‌ای از هویت فرهنگی، ظرفیت عظیمی برای تحول اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی دارند. اگرچه این بافت‌ها امروز با چالش‌هایی نظیر فرسودگی کالبدی، مهاجرت ساکنان و رکود اقتصادی مواجه‌اند، اما طرح «شهرداری بافت تاریخی» به‌عنوان یک چارچوب نهادی و اجرایی تازه، می‌تواند بستر احیا و بهره‌برداری از این سرمایه‌های تاریخی را فراهم سازد. از منظر نظریه‌های توسعه شهری، این طرح نمونه‌ای از سرمایه‌گذاری بر دارایی‌های درون‌زا است که به جای وابستگی به سرمایه‌های بیرونی، از منابع محلی برای خلق ارزش و پویایی اجتماعی بهره می‌گیرد.

بنیان‌های حقوقی و نهادی
مطابق با مستندات قانونی کشور ـ برنامه‌های سوم و چهارم توسعه تا برنامه ششم و اشاره‌های برنامه هفتم ـ شهرداری‌ها موظف‌اند بخشی از درآمد پایدار خود را به حفاظت و احیای بافت‌های تاریخی اختصاص دهند. بر پایه نظریه حاکمیت چندسطحی، این الزام قانونی همراه با شکل‌گیری ساختارهای نهادی نظیر «شهرداری ویژه بافت تاریخی»، نوعی نظم سیستمی ایجاد می‌کند که ظرفیت هماهنگی میان دستگاه‌های محلی، ملی و حتی بین‌المللی (یونسکو) را فراهم می‌سازد. به این ترتیب، مشروعیت نهادی و تضمین منابع مالی، پیش‌شرط‌های ضروری برای تولید ثروت و توسعه پایدار مهیا می‌شود.

ظرفیت‌های اقتصادی طرح
سرمایه‌گذاری اولیه در پروژه‌های مرمتی، موجی از مشاغل غیرمستقیم و القایی در زنجیره تأمین (حمل‌ونقل، خدمات، مصالح) ایجاد می‌کند و در نهایت به افزایش مصرف و گردش مالی در کل استان می‌انجامد. فراتر از این، در فاز بهره‌برداری بافت‌های مرمت‌شده به بستری برای اقتصاد تجربه‌ای تبدیل می‌شوند؛ جایی که صنایع‌دستی، گردشگری فرهنگی و خدمات اقامتی هسته اصلی مشاغل پایدار را شکل می‌دهند. برآوردها نشان می‌دهد تنها در سناریوی پایه، بیش از دو هزار شغل پایدار ایجاد و سالانه چند هزار میلیارد تومان گردش مالی تولید می‌شود. این فرایند با نظریه اقتصاد میراثی همخوانی دارد؛ جایی که دارایی‌های تاریخی از «سرمایه خوابیده» به «سرمایه مولد» تبدیل می‌شوند.

پیامدهای اجتماعی و زیست‌پذیری
از منظر اجتماعی، این طرح تجسم نظریه سرمایه اجتماعی است. بازگشت زندگی به بافت تاریخی با تثبیت جمعیت، کاهش مهاجرت، افزایش حس تعلق و بازآفرینی فضاهای عمومی، اعتماد اجتماعی و مشارکت مدنی را تقویت می‌کند. همچنین با فعال شدن گردشگری و حضور شهروندان در فضاهای تاریخی، امنیت اجتماعی و زیست‌پذیری افزایش می‌یابد. این همان چیزی است که نظریه‌پردازانی چون ژان ژاکوب بر آن تأکید کرده‌اند: «حیات خیابانی» و حضور مردم، کلید امنیت و پایداری محلات است.

طرح شهرداری بافت تاریخی، صرفاً یک مداخله کالبدی نیست؛ بلکه نمونه‌ای از سیاست توسعه پایدار شهری است که سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به‌هم پیوند می‌دهد. این طرح با خلق ده‌ها هزار شغل، تولید گردش مالی چند هزار میلیاردی، افزایش سرمایه اجتماعی و ارتقای زیست‌پذیری، می‌تواند خوزستان را از تهدید فرسودگی به فرصت جهش اقتصادی و انسانی برساند. به بیان دیگر، احیای بافت‌های تاریخی پلی است میان حفاظت از گذشته و خلق آینده‌ای پویا و زیست‌پذیر برای انسان خوزستانی. با توجه به رتبه بالای فلاکت و بیکاری در خوزستان در سال ۱۴۰۴، طرح شهرداری بافت تاریخی می‌تواند: بیکاری را به‌طور مستقیم کاهش دهد (ده‌ها هزار شغل در اجرا + هزاران شغل پایدار در بهره‌برداری). درآمد پایدار و گردش مالی گسترده ایجاد کند (چند هزار میلیارد تومان سالانه در سناریوی پایه). امید اجتماعی و سرمایه اجتماعی را تقویت کند، که خود شاخص مهمی برای احساس رفاه و کاهش ادراک فلاکت است. به بیان دیگر، این طرح تنها مرمت چند بنای تاریخی نیست؛ بلکه می‌تواند به یک سیاست ضدفلاکت در خوزستان تبدیل شود: هم اشتغال ایجاد کند، هم درآمد و ثروت بیافریند، و هم زیست‌پذیری شهری را ارتقا دهد. این رخداد در استان‌هایی چون اصفهان، شیراز و تبریز به یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی و اشتغال‌زایی مبدل شده است.

محمدنبهان؛ جامعه‌شناس اقتصادی و توسعه