هورنیوز – به اعتقاد تحلیلگران، پس از احیای احتمالی برجام یکی از گروه‌هایی که با افزایش تقاضا روبرو می‌شود، خودروسازی است؛ گروهی که طی چهار سال گذشته با زیان شدید همراه بوده است. صورت های مالی منتشر شده ۵ خودروساز بزرگ کشور نشان می دهد که زیان انباشته آن ها در پایان سال گذشته به بیش از ۷۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. اما آیا توافق احتمالی هسته ای،‌ منجر به تغییر این روند می شود و مشکل اساسی خودروسازان و زیان ده شدن آن‌ها تنها مربوط به تحریم های اقتصادی است؟

زیان انباشته چند ده هزار میلیاردی خودروسازان با برجام به سود تبدیل می شود؟
برجام، مهم‌ترین متغیری که این روزها معاملات بورس را تحت تاثیر قرار داده‌است. شاید عبارت های «نمادهای ریالی و دلاری» را طی این مدت بارها شنیده باشید. فرض بر این است که با احیای احتمالی برجام،‌ قیمت دلار کاهشی شود و در این میان تحلیلگران و کارشناسان،‌ اعداد و ارقام مختلفی هم از قیمت دلار پس از برجام ارائه داده‌اند؛ از ۲۰ هزار تومان تا ۳۰ هزار تومان. در این میان نمادهایی که صادرات محور هستند و یا قیمت محصولاتشان بر اساس قیمت دلار تعیین می‌شود،‌ نمادهای دلاری نامیده می‌شوند. در نقطه مقابل، نمادهایی که فروش ریالی دارند و بیش از آنکه درآمدشان تحت تاثیر قیمت دلار باشد،‌ هزینه آن ها با نرخ دلار بالا و پایین می‌شود، نمادهای ریالی محسوب می‌شوند.

در این میان احیای احتمالی برجام و ورود به بازارهای جهانی و کاهش هزینه مبادلات بین‌المللی، منفعتی است که نه تنها شرکت‌های بورسی، بلکه اقتصاد ایران از آن بهره خواهد برد. اما این موضوع تحت تاثیر تغییرات درآمد و هزینه شرکت‌ها است. به بیان دیگر،‌ هرچند رفع تحریم‌های اقتصادی اثر مثبتی بر تمام صنایع خواهد داشت اما معامله گران بورسی حداقل در کوتاه مدت، وزن بیش‌تری را به اثر درآمدی و هزینه‌ای تغییرات قیمت دلار می‌دهند. این موضوع را می تواند در معاملات نمادهای دلاری و ریالی طی چند هفته گذشته مشاهده کرد؛ هرگاه اخبار مثبت برجامی بر اخبار منفی غلبه کرده است،‌ اقبال به نمادهای ریالی بیش تر شده و فشار فروش در نمادهای دلاری افزایش یافته است و برعکس.

شرکت‌های خودروسازی،‌ از جمله ریالی‌های بازار هستند که در دو هفته گذشته با افزایش تقاضا همراه بوده‌اند. اما آیا با توجه به تجربه برجام در سال های گذشته، رفع تحریم ها تغییر محسوسی در روند سودآوری این شرکت ها خواهد گذاشت؟ برای پاسخ به این پرسش،‌ نگاهی به روند سودسازی ۵ خودروسازی بزرگ کشور طی یک دهه گذشته می اندازیم؛ این شرکت‌ها عبارتند از خزامیا، خودرو، خدیزل، خپارس و خساپا.

بررسی صورت های مالی این شرکت‌ها طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد که تحریم‌ها به شدت بر روند سودسازی خودروسازان مؤثر بوده‌است؛ در ابتدای دهه ۹۰ با تشدید تحریم‌ها،‌ در مجموع این ۵خودروساز زیان ده شدند، اما در سال‌های پس از برجام و به طور مشخص بین سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ دوباره شاهد سود سازی آن‌ها بودیم؛ اما از سال ۱۳۹۶ دوباره خودروسازان زیان ده شدند. نمودار زیر روند مجموع سود(زیان)‌خالص ۵ خودروسازی را طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد:

بنابراین به نظر می رسد که پاسخ پرسش ابتدایی،‌ مثبت باشد؛ یعنی احیای احتمالی برجام تاثیر بسزایی را در روند سودسازی خودروسازان به همراه خواهد داشت.

اما بیاییم کمی عمیق تر به موضوع نگاه کنیم و پرسش ابتدایی را کمی تغییر دهیم؛ آیا مشکل صنعت خودروسازی فقط ناشی از تحریم ها است؟

برای آنکه تا حدودی به این پرسش پاسخ دهیم، اینبار بیاییم به جای بررسی سود خالص،‌ روند سود ناخالص خودروسازان را بررسی کنیم. روند سود ناخالص این شرکت ها هم روند مشابهی را نشان می دهد، یعنی در سال‌های تحریم، سود ناخالص آن ها به شدت کاهش پیدا می کرد. اما مقایسه روند سود ناخالص و خالص یک تفاوت مهم را نشان می‌دهد؛ حتی در دوران تحریم‌های ابتدای دهه ۹۰، این شرکت ها زیان ناخالص نساخته بودند و تنها از سال ۱۳۹۷ خودروسازان زیان ناخالص ساخته اند؛ به بیان دیگر طی چهار سال منتهی به سال ۱۴۰۰، خودروسازان محصولات خود را به قیمتی می فروختند که حتی هزینه ساخت آن ها را هم پوشش نمی داد. نمودار زیر روند سود(زیان) ناخالص ۵ شرکت خودروساز بزرگ کشور را نشان می‌دهد:

عوامل متعددی را در این موضوع می توان مؤثر دانست؛ از جمله شدت تحریم‌ها. با این وجود به نظر می رسد دو نکته مهم در شکل گیری این شرایط بیش از همه نقش داشته است؛ یک سیاست قیمت‌گذاری دستوری و دوم ساختار معیوب و عدم بهره‌وری مناسب صنایع خودرویی. بنابراین می توان گفت که احیای احتمالی برجام قطعاً تاثیر مثبتی بر روند سودآوری خودروسازان خواهد داشت اما مشکل این صنعت فراتر از برجام است و در صورتیکه این مشکلات یعنی سیاست‌های دستوری، شرایط انحصاری بازار خودرو و ساختار معیوب آن ها اصلاح نشود، با هر شوک بیرونی دیگری دوباره این شرکت‌ها با مشکلاتی این چنینی و حتی بیش‌تر روبرو خواهند شد.