هورنیوز – صنعت پتروشیمی دنیا با توجه به گستره کاربردهایی که در عرصه‌های مختلف دارد، رشد جمعیت، رشد تقاضا برای محصولات پلاستیکی، فراوانی مواد خام و…، به‌ ویژه در سال‌های اخیر با رشد چشمگیری روبه‌رو بوده است. رشد بازار جهانی پتروشیمی در سال ۲۰۲۱ به ۵۹۹٫۰۵ میلیارد دلار رسید و انتظار می‌رود این رشد تا پایان سال ۲۰۲۲ به رقمی حدود ۶۲۹٫۷۳ میلیارد دلار افزایش یابد که رشد ۵٫۱ درصدی را نشان می‌دهد. کارشناسان رشد حدود ۶ درصدی را تا سال ۲۰۲۶ برای این صنعت انتظار دارند به‌طوری‌که این رقم در چهارسال گذشته به حدود ۸۷۲٫۱۴ میلیارد دلار خواهد رسید. در این میان، چین با توجه به توسعه علمی و فناورانه که در سال‌های اخیر دنبال کرده، ۴۰ درصد از این تقاضای جهانی را در اختیار دارد که باعث شده بتواند رشد خوبی در این زمینه داشته باشد. تولید مواد شیمیایی در چین هنوز هم از نظر جغرافیایی پراکنده است و تنها بیش از ۶۵۰ گروه بزرگ در کشور در صنعت پتروشیمی پراکنده‌اند.

شرکت Sinopec به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و پتروشیمی و دومین تولیدکننده گاز و نفت در چین و بزرگ‌ترین کارخانه پالایشی در این کشور و دومین کارخانه بزرگ مواد شیمیایی در چین در سال ۲۰۲۲ چیزی بالغ‌بر ۳۱٫۱۰ میلیارد دلار در حوزه پتروشیمی سرمایه‌گذاری کرده که در مقایسه با سال گذشته ۱۸ درصد افزایش داشته است. این شرکت بزرگ چینی در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۸۱٫۲ میلیون بشکه نفت خام و ۵۶۷/۱۲ میلیارد فوت‌مکعب تولید کرد که نسبت به سال ۲۰۲۱ رشد داشته است. پیش‌بینی‌ها حاکی است که ظرفیت پالایش پتروشیمی چین در سال ۲۰۲۲ به ۲۵٫۶ میلیون تن افزایش خواهد یافت.

چین در نظر دارد سال ۲۰۲۵ ظرفیت پالایش اولیه خود را به یک میلیارد تن در سال یا ۲۰ میلیون بشکه در روز محدود کند و درعین‌حال نرخ بهره‌برداری از تاسیسات پالایشی خود را به بیش از ۸۰ درصد افزایش دهد.

انتظار می‌رود چین با توجه به بالا بردن ظرفیت تولید پتروشیمی، تا سال ۲۰۳۰ حدود ۲۸ درصد ظرفیت جهانی این صنعت را از آن خود کند، به‌ طوری‌که از ظرفیت سالانه ۲٫۱۲۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۳٫۰۲۹ میلیون تن در سال ۲۰۳۰ برسد که رشد کلی ۴۲ درصد را پشت سر خواهد گذاشت. چین در این بازه زمانی با بیشترین تعداد پروژه‌های جدید و بزرگ‌ترین افزایش ظرفیت مطلق ناشی از رشد اقتصادی بر بازار جهانی پتروشیمی روبه‌رو خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود این کشور ۵۱ درصد از ظرفیت مازاد در آسیا را در طول دوره چشم‌انداز خود کسب کند.

تولیدکنندگان جهانی نفت با توجه به تغییرات لرزه در تقاضای سوخت، درحال انتقال بازدهی خود از بنزین و گازوئیل به محصولاتی با رشد بالاتر مانند پتروشیمی هستند. تا آخر این دهه، بیشترین رشد تقاضای نفت از بخش پتروشیمی در منطقه خاورمیانه و چین به‌عنوان مراکز کلیدی تولیدی عمل می‌کنند. از آنجا که هم آسیا و هم خاورمیانه به مراکز مهم پتروشیمی تبدیل شده‌اند، تولیدات پتروشیمی آسیا در سال‌های آینده با تولید خاورمیانه رقابت خواهد کرد. رشد چین در حوزه پتروشیمی طی دو دهه گذشته در قالب سرمایه‌گذاری سریع و رقابت قدرتمند تعریف شده است.

فناوری تولید از آنجا که این کشور گام‌های بلندی را در زمینه ساخت تاسیسات عظیم برداشته، به‌طور فزاینده‌ای در دسترس قرار گرفته است. این صنعت با دسترسی به مواد خام و تامین مالی آسان به‌سمت مواد شیمیایی تخصصی پیش رفته، فرآیند تقاضا و خروجی صنعتی پیچیده این کشور را منعکس کرده است. با وجود این، فعالان چینی درحال انطباق با محدودیت‌های جدید با اقدام دولت برای کاهش اعتبار در حوزه اقتصاد هستند. این ممکن است مانعی برای صنعت پتروشیمی با سرمایه بالا باشد. تنظیمات زیست‌محیطی در سراسر کشور درحال افزایش است که بر هزینه‌های عملیاتی می‌افزاید. از سویی تولیدات شیمیایی در چین به‌لحاظ جغرافیایی پراکندگی بالایی دارند.

چین مسیر پالایشگاه و پتروشیمی را دنبال می‌کند که درآمدی قابل‌مقایسه با سودآورترین نقاط پالایشی در جهان دارد. بیشترین تمرکز مناطق یکپارچه پالایشگاهی- شیمیایی در آسیاست که در این میان چین بالاترین تعداد آنها را در اختیار دارد. این کشور آسیایی همچنین در ایجاد مجتمع‌های بزرگ پالایشی- پتروشیمی نسل بعدی با بازده مواد شیمیایی تا ۴۰ درصد، با چند سرمایه‌گذاری جدید و مداوم در مکان‌های مختلف در طول این دهه، پیشرو بوده است. فعالان بخش خصوصی در چین بیشتر از چشم‌انداز رشد پتروشیمی، به‌واسطه مشوق‌ها به جلو حرکت می‌کنند. پروژه‌های بزرگ برنامه‌ریزی‌شده کمک بزرگی به حذف واردات پتروشیمی در چین کرده اما همین امر مازاد محصولات سوخت تصفیه‌شده را تشدید کرده است. منطقه خاورمیانه از چندسال گذشته سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی را در افزایش ظرفیت پردازش نفت خام در برنامه خود داشته است. این سرمایه‌گذاری‌ها از اوایل دهه ۲۰۲۰ نیز تداوم دارد. هدف‌گذاری این منطقه از این سرمایه‌گذاری‌ها، ادغام پالایشگاه و پتروشیمی به‌منظور تولید فرآورده‌هایی با ارزش‌افزوده بیشتر از منابع خام است.

طبق برآوردهای صورت‌گرفته، چیزی بالغ‌بر ۹۰ تا ۹۵ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری روی تاسیسات پتروشیمی است. پتروشیمی چین در سال‌جاری بیشترین آسیب را در بازار نفت متحمل شده است. محدودیت‌های کرونایی در تولیدات و سفارش‌های این کشور آسیایی در ماه‌های آوریل و می با توجه به جنگ روسیه و اوکراین جریان سوخت را معکوس کرده و هزینه‌های بنزین سنگین را افزایش داده است. تولیدکنندگان معمولا در ساخت طیف گسترده‌ای از وسایل، از قطعات داخلی خودرو گرفته تا بسته‌بندی‌ها و کابل‌ها از صنعت پتروشیمی بهره‌مند می‌شوند. سود حاصل از تبدیل بنزین سنگین به اتیلن که به‌عنوان صنعت پتروشیمی که پایه بسیاری از محصولات پلاستیکی به شمار می‌رود، از ۴۵۰ دلار در اوایل آوریل به ۱۳۳ دلار در هر تن کاهش یافته است.

۴۰ درصد تقاضای پتروشیمی دنیا در دست چینی‌ها

چین حدود ۴۰ درصد از بازار تقاضای جهانی پتروشیمی را در اختیار دارد؛ از این رو سرنوشت بسیاری از کارخانه‌های تولیدی که با پتروشیمی رابطه نزدیکی دارند، به‌شدت تحت‌تاثیر صنعت پتروشیمی در چین است. با کمتر شدن قرنطینه‌ها نشانه‌هایی وجود دارد که در بحبوحه افزایش قیمت‌ها و بازگشت تدریجی اقتصادی، اعتماد مصرف‌کننده چینی بهبود بیشتری خواهد داشت. به نظر می‌رسد در این میان، بیشترین حجم تقاضا برای پلاستیک‌های مقاوم برای کالاهای سفید خانگی و برنامه‌های کاربردی خودرو است. فشارهای تورمی در چین باعث‌شده مشتریان نسبت به هزینه روی اقلام بزرگ‌تر با قیمت بالاتر با احتیاط بیشتری عمل کنند. پالایشگاه‌های پتروشیمی چین طی هفته‌های گذشته از نظر عملکردی افزایش داشته‌اند اما با وجود این هنوز هم با ۸۵ درصد ظرفیت اصلی خود کار می‌کنند؛ این درحالی است که این پالایشگاه‌ها قابلیت کارکرد با صددرصد را دارند. هزینه‌های خانگی پتروشیمی در چین نیز درحال افزایش است، به‌طوری‌که در اوایل نیمه دوم سال جاری با ۴٫۵ درصد افزایش در مقایسه با ۱٫۵ درصد کاهش در سه‌ماهه آخر سال روبه‌رو شده است.

رشد باکیفیت صنعت پتروشیمی چین

به گزارش شورای ایالتی چین، این کشور متعهد شده است در چهاردهمین برنامه پنج‌ساله بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵، صنایع شیمی و پتروشیمی خود را توسعه دهد. هدف از این برنامه پنج‌ساله، توسعه زنجیره صنعت پتروشیمی است، به‌طوری‌که ظرفیت استفاده از محصولات شیمیایی در این کشور تا سال ۲۰۲۵ تا ۸۰ درصد افزایش یابد. دولت چین برای دستیابی به این هدف ارزشمند قرار است ۳۰ پالایشگاه تولیدی و ۵۰ پارک شیمیایی هوشمند را راه‌اندازی کند. این کشور در مسیر گذار به انرژی سبز قرار دارد. وزیر صنعت و فناوری اطلاعات چین به‌تازگی مجموعه‌ای از راهبردها را برای توسعه صنعت پتروشیمی اعلام کرده است که بخشی از تلاش این کشور برای ارتقای پالایش و تولید به‌منظور کاهش خروجی محصولات نفت پالایش‌شده و افزایش تولیدات شیمیایی برای گسترش زنجیره صنعت پتروشیمی صورت گرفته است. با محقق شدن این هدف، مسیر برای توسعه قابلیت‌های نوآوری مستقل نیز در این کشور فراهم می‌شود. این وزارتخانه همچنین از پالایشگاه خواست فناوری‌های بهتری را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اتخاذ کنند؛ چراکه چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان متعهد شده است که به بهبود کیفیت هوا و درعین‌حال انجام تعهدات مربوط به تغییرات آب‌وهوایی ادامه دهد. تمامی اینها به رشد اقتصادی و اجتماعی چین کمک می‌کند. به‌گفته کارشناسان حوزه صنعت، نوآوری و قابلیت‌های نوآورانه در این صنعت به رشد خود ادامه خواهند داد. تا سال ۲۰۲۵، سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه شرکت‌های بالاتر از اندازه تعیین‌شده بیش از ۱٫۵ درصد از درآمد اصلی کسب‌وکار را تشکیل می‌دهد. طبق برنامه پنج‌ساله حفظ انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای که توسط شورای دولتی منتشر شده، به‌طور مناسبی کل مصرف انرژی خود را کنترل کرده و آن را تا سال ۲۰۲۵ در مقایسه با سال ۲۰۲۰، به میزان ۱۳٫۵ درصد به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی کاهش خواهد داد تا با رسیدن به خنثی‌سازی کربن، پایه و اساس محکمی برای آن ایجاد کند. طبق آمارهای ارائه‌شده، تولید ناخالص داخلی چین در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۴٫۷۲ تریلیون دلار گزارش شده که انتظار می‌رود این رقم در سال ۲۰۲۲ با رشد پایین ۴٫۳ درصدی در مقایسه با دو سال گذشته کرونایی به ۱۹٫۹۱ تریلیون دلار برسد.

نقش دانشگاه‌ها و پارک‌ها در رشد پتروشیمی

آخرین گزارش‌ها حاکی از آن است که حدود ۶۸۰ پارک شیمی در چین وجود دارند. از این میان پارک‌ها در سطوح پارک ملی، سطح استانی و شهرداری فعالیت می‌کنند. درحالی که این پارک‌ها در تمام نقاط این کشور پراکنده‌اند، تمرکز بیشتر این پارک روی مناطق ویژه و استان‌های چین قرار گرفته است. دو استان «شاندونگ» و «جیانگسو» که در ناحیه شرقی این کشور واقع شده‌اند، بیشترین تعداد پارک‌های شیمی و پتروشیمی را در خود جای داده‌اند. این پارک‌ها در فروش سالانه بسیار متغیر هستند، به‌طوری‌که ۱۴ پارک شیمی را می‌توان با فروش بیش از ۱۲٫۷ میلیارد یورو جزء پرفروش‌ترین پارک‌ها درنظر گرفت. فروش ۳۳ پارک هم بین ۶ تا ۱۲ میلیارد یورو گزارش شده‌اند. حدود ۲۲۴ پارک نیز در گروه پارک‌هایی بین ۱٫۵تا ۷٫۵ میلیارد دلار با فروش متوسط قرار می‌گیرند. اما در این میان پارک‌هایی هم هستند که فروش سالانه کمتر از ۱/۵ میلیارد دلار هم دارند. هدف اصلی از شکل‌گیری این پارک‌ها بازسازی و ارتقای استانداردهای فنی در صنعت شیمی و پتروشیمی و بهبود و توسعه اقتصادی منطقه‌ای با سرمایه‌گذاری بیشتر روی جذب شرکت‌های داخلی و خارجی است. در سال‌های نخست راه‌اندازی این پارک‌ها، ژاپنی‌ها و آمریکایی‌ها اصلی‌ترین سرمایه‌گذاران این پارک‌ها بودند. در این پارک‌ها و با سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی و شرکت‌های داخلی، پروژه‌های مختلف در حوزه‌های شیمی و پتروشیمی آغاز و به سرانجام می‌رسند. ساخت بیشتر تولیدات تجهیزات مرتبط با شیمی و پتروشیمی در قالب پارک‌های این حوزه در چین انجام می شود.

تشکیل کمیته پارک‌ها

پارک‌های شیمی و پتروشیمی در چین در طرح های پنج ساله چین نقش کلیدی دارند. هدف از اجرای این طرح ها که بخشی از آن به رونق این پارک‌ها اختصاص می‌یابد، تمرکز روی تولید مواد شیمیایی و پتروشیمی در پارک‌های مختص به این حوزه است. یکی از مهم‌ترین وظایفی را که دانشگاه‌های پتروشیمی در چین برعهده دارند، تأمین نیازهای ویژه کشور و تربیت استعدادها در این حوزه براساس ارائه دوره‌های آموزشی دانشگاهی است. در قالب دانشگاه‌های پتروشیمی در چین، در کنار تربیت استعدادهای دانشگاهی، دانشجویان با ورود به حوزه‌های میان‌رشته‌ای، روی پتروشیمی و مهندسی به طور همزمان تمرکز می‌کنند. دانشگاه نفت چین به عنوان یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های پتروشیمی این کشور یک دانشگاه مهندسی‌محور است که تلاش می‌کند سطوح دانشگاهی را با سطح بالای پژوهشی‌محور ارائه دهد تا رشته نفت در این حوزه به سطح استانداردهای جهانی برسد. این کشور برای توسعه حوزه‌های شیمی و پتروشیمی و به دلیل نقش مهم این پارک‌ها در رونق صنایع پتروشیمی، رشد اقتصاد ملی و منطقه‌ای، کمیته کار پارک شیمیایی را راه‌اندازی کرده است که هدف آن ایجاد هماهنگی، یکپارچه‌سازی، ارتقای بهره‌وری و نظارت بر عملکرد پارک‌هاست. شعار این کمیته این است که یک پارک شیمیایی و پتروشیمی درسطح جهانی یک روح و یک اکوسیستم اساسی است، نه یک گردهمایی ساده شرکت‌ها. در قالب این کمیته قرار است اولویت‌هایی چون ایمنی، حفاظت محیط زیست، مواد، لجستیک، خدمات مدیریت و داده مدنظر قرار گیرند. درواقع، چین درنظر دارد با ارائه خدماتی، نقش پارک‌ها را در این میان افزایش دهد. به عنوان مثال با کاهش نرخ مالیات به کسب‌وکارهای فعال در زمینه‌های شیمی و پتروشیمی تلاش می‌کند علاوه بر حفاظت یکپارچه از محیط زیست، در خدمات مدیریتی نیز موفق عمل کند. اما از آنجایی که نظارت بر تعداد بالای پارک‌های شیمیایی و پتروشیمی در چین کار دشواری است، دولت این کشور درصدد کاهش تعداد این پارک‌هاست و قرار است تعداد آنها به ۵۰۰ پارک کاهش یابد. بنابراین، پارک‌هایی که هم از استانداردها و موفقیت‌های کمتری برخوردارند در معرض خطر تعطیلی طی سال‌های آینده قرار گرفته‌اند. مقایسه بین آلمان و چین نشان می‌دهد که چین در برابر ۳۷ پارک شیمیایی و پتروشیمی آلمان، به ۳۰۰ پارک نیاز دارد و با توجه به حجم بالای این پارک‌ها، باید تعداد آنها مدیریت شود.