تبعات مصرف بالای بنزین در کشور و سهم خودروسازی‌ها در رشد افسارگسیخته مصرف/ مرگ زودهنگام یک خودکفایی!
هورنیوز – وزارت نفت خارج از سازوکار بورس انرژی، بنزین صادر نکرده و محموله صادر شده در سال‌جاری با نرخ هر لیتر ۷۰ سنت فروخته شده است.
برداشت اول: وزارت نفت درباره وضعیت صادرات بنزین کشور اعلام کرد: «متولی صادرات بنزین، امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران است و وزارت نفت خارج از رینگ صادراتی شرکت بورس انرژی، هیچ محموله‌ای صادر نمی‌کند. امسال تنها یک محموله در ۲۴فروردین‌ماه و به مقدار ۲۹۵هزار بشکه با اکتان ۸۷درصد صادر شده است که پس از رقابت در رینگ صادراتی بورس انرژی ایران، به بالاترین قیمت یعنی ۷۰سنت فروخته شد.»
برداشت دوم: مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی نوشت: «اسقاط هر خودروی فرسوده در شرایط فعلی سبب کاهش مصرف ۲۰۰۰لیتر بنزین در سال می‌شود، اما وزارت صمت مخالف ارائه گواهی اسقاط خودرو است. ارزش صادراتی این میزان بنزین بیش از ۱۸۰۰دلار معادل با ۵۴میلیون تومان است. درصورت اجرای ماده ۱۰ طرح ساماندهی صنعت خودرو، با فرض اسقاط ۳۰۰هزار خودرو در سال، بیش از ۵۴۰میلیون دلار معادل ۱۶.۲هزار میلیارد تومان به صورت سالانه در مصرف بنزین صرفه‌جویی می‌شود.»
برداشت سوم: سازمان محیط‌‌زیست اعلام کرده است: «میانگین استاندارد خودروهای کشور ما «یورو۲» است و این یعنی مصرف سوخت بالایی دارند و درمجموع در هر ۱۰۰کیلومتر، حدود ۱۰لیتر سوخت می‌سوزانند؛ در حالی که در کشور همسایه‌مان ترکیه، خودروها فقط ۵/۴لیتر بنزین در هر ۱۰۰کیلومتر مصرف می‌کنند!»
برداشت چهارم: دوشنبه شب وزیر نفت میهمان یکی از برنامه‌های تلویزیونی بود. وی در برنامه «صف اول» بیان کرد: «دولت هیچ برنامه‌ای برای افزایش قیمت سوخت از جمله بنزین در سال‌جاری ندارد.»
برداشت پنجم: در فضای مجازی جمعی از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران حوزه انرژی با صدا زدن وزیر نفت و رئیس‌جمهور خواهان توجه به رشد افسارگسیخته مصرف بنزین و سایر انواع سوخت شدند و بهینه‌سازی مصرف سوخت را بدون تغییر در قیمت بنزین و با استفاده از راهکارهای غیرقیمتی مطالبه کردند. آنها نوشتند بدون اجرای بهینه‌سازی مصرف سوخت، بزودی ایران واردکننده بنزین و حتی گاز خواهد شد. اکنون تراز تبادلات برق کشور منفی شده و ممکن است بزودی مجبور به واردات بنزین و گاز نیز باشیم. سال‌ها بی‌توجهی به بهینه‌سازی مصرف سوخت ممکن است مرگ خودکفایی در زمینه تأمین برق، بنزین و حتی گاز را به‌دنبال داشته باشد.
چقدر بنزین مصرف می‌کنیم؟
ایران در سال‌های اخیر با بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در تولید بنزین خودکفا شد. ظرفیت تولید بنزین در کشور به رقمی حدود ۱۰۰ تا ۱۰۵میلیون لیتر در روز رسید و حتی برای اولین‌بار صادرات بنزین به صورت پایدار شروع شد. در این باره رضا پدیدار، کارشناس انرژی به «ایران» می‌گوید: «ایران به ۹کشور همسایه در این دوره خودکفایی، بنزین صادر کرد. حتی در دوره شیوع کرونا میزان مصرف داخلی بنزین بشدت کاهش داشت و در برخی از روزها نزدیک به ۴۵میلیون لیتر بنزین صادر می‌شد. این مسأله کمک می‌کرد که هم کشورهای دیگر به انرژی تولیدی در ایران وابسته شوند و هم درآمد ارزی نصیب کشور شود.»
اما حالا وزارت نفت در گزارشی عنوان می‌کند در ۱۳۵ روز اخیر فقط یک محموله ۲۹۵ هزار بشکه‌ای بنزین از کشور صادر شده است؛ یعنی رقمی در حدود ۴۷ میلیون لیتر که بسیار نزدیک به صادرات یک روز بنزین در زمان همه‌گیری کرونا است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در روزهای قبل از شیوع کرونا نیز به طور متوسط ایران روزانه ۲۵میلیون لیتر مازاد تولید داشته و آن را صادر می‌کرده است، اما چگونه در کمتر از ۴سال خودکفایی بنزینی، ایران در معرض تهدید قرار گرفت؟
ناوگان حمل‌ونقل غیر استاندارد و ردپای خودروسازی‌ها
چندی پیش افشین مهدوی مدیر برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرد به صورت میانگین طی چهار ماه سال ۱۴۰۱ روزانه بیش از ۱۰۰میلیون بنزین در کشور توزیع شده است. این درحالی است که میانگین مصرف روزانه بنزین کشور در سال ۱۴۰۰، حدود ۸۷میلیون لیتر بود.
وی میانگین توزیع روزانه نفت‌گاز در کشور در بازه زمانی یکم فروردین تا ۳۱تیرماه امسال را روزانه ۱۰۷میلیون و ۶۰۰هزار لیتر عنوان کرد که به رقم تولید بسیار نزدیک است.
به نظر می‌رسد علاوه بر موضوع افزایش ترددها پس از لغو محدودیت‌های کرونایی، یک عامل دیگر در رشد افسارگسیخته مصرف بنزین و گازوئیل نقش دارد. کارشناسان بر این باورند که عامل مهم مؤثر، کیفیت پایین خودروهای تولیدی کشور و همین‌طور حضور خودروهای فرسوده در ناوگان حمل‌ونقل است. مرتضی بهروزی‌فر، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی به «ایران» می‌گوید: «تا زمانی که خودروهای داخلی ۲برابر استاندارد جهانی سوخت مصرف می‌کنند، هر اندازه قیمت‌ها اصلاح شود، بازهم امکان بهینه‌سازی مصرف بنزین در کشور وجود ندارد. در همین حال وزارت نفت مجبور است با صرف میلیاردها دلار هزینه، به صورت مداوم ظرفیت پالایشی کشور را افزایش دهد تا خودکفایی بنزینی از دست نرود. الان در وضعیت سر‌به‌سری تولید و مصرف بنزین به سر می‌بریم و این یک تهدید جدی است.»
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی می‌نویسد: «بر اساس آخرین داده‌ها، سرانه مصرف بنزین در ایران دو برابر میانگین جهانی است.»
جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌گوید: «تعداد خودروهای شخصی و موتورسیکلت در کشور حدود ۲۵ تا ۲۶ میلیون دستگاه را شامل می‌شود، اگر استاندارد جهانی را در این خودروها و موتورسیکلت‌ها داشته باشیم ۵۰درصد کاهش مصرف خواهیم داشت، یعنی روزانه ۵۰میلیون لیتر کاهش مصرف است و این حجم کاهش ارزش افزوده بالایی داشته و برای کشو ارزآوری دارد.»
به نظر می‌رسد بیش از هر عامل دیگری، خودروسازی‌ها، ترکیب خودروها در ناوگان حمل‌ونقل کشور و همین‌طور میزان مصرف هر خودرو، در برهم خوردن نظم میان تولید و مصرف بنزین در کشور نقش دارند. در ایران برخی از خودروهای بنزین سوز اسقاطی برای هر ۱۰۰کیلومتر پیمایش حدود ۱۵لیتر بنزین مصرف می‌کنند؛ یعنی ۳ برابر استاندارد جهانی. خودروهایی که اکنون وارد بازار می‌شود نیز مطابق با این استانداردها نیستند. بهترین خودروهای تولیدی حال حاضر کشور با مصرف ۷٫۸لیتر در ۱۰۰کیلومتر شهری طراحی شده‌اند. هر سال حدود یک میلیون خودرو با این مصرف سوخت وارد ناوگان حمل‌ونقل کشور می‌شود و خروجی خودروهای اسقاطی نیز نزدیک به صفر است. لذا اگرچه سهم هزینه سوخت در سبد مصرفی خانوار اکنون به حداقل رسیده و این سیگنال قیمتی بنزین را به کالای بی‌ارزشی برای خانوار تبدیل کرده است؛ اما نمی‌توان نقش مهم خودروهای در تردد و همین‌طور تولیدی را نادیده گرفت.
اتلاف ۱۲ میلیارد دلار از سرمایه کشور
خودروهای کشور که اغلب تولید داخل هستند، دو برابر استاندارد جهانی بنزین مصرف می‌کنند. به این معنی که روزانه نزدیک به ۵۰ میلیون لیتر بنزین تولیدی در کشورمان مازاد بر استاندارد جهانی می‌سوزد و به خاطر کیفیت پایین خودروهای تولیدی هدر می‌رود. با احتساب رقم اعلامی وزارت نفت، یعنی ۷۰سنت برای هر لیتر، اگر وضعیت کیفی خودروهای کشور چنین نبود، امسال حدود ۱۲میلیارد دلار درآمد ارزی از محل صادرات بنزین نصیب کشور می‌شد، اما تاکنون میزان درآمد حاصل از صادرات بنزین کشور کمتر از ۳۳میلیون دلار بوده است. به عبارتی خودروسازی‌ها با تولید خودروی بی‌کیفیت و همین‌طور نبود برنامه برای نوسازی و خروج خودروهای فرسوده از ناوگان، موجب شده‌اند سهم ایران از بازار پرسود بنزین جا بماند. در همین حال، توسعه ناوگان حمل‌ونقل ریلی و انتقال مسافر از جاده به ریل، توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی و توسعه سهم گاز در سبد سوخت مصرفی خودروها راهکارهایی است که کارشناسان در زمینه بهینه‌سازی مصرف سوخت توصیه می‌کنند و به نظر می‌رسد زمان یک اصلاح جدی در زمینه مصرف داخلی بنزین فرا رسیده است؛ اصلاحی که هزینه‌هایش با درآمدهای صادراتی پوشش داده خواهد شد.
روزنامه ایران
