وقایع صنعت – ایران با تولید بیش از ۳۱ میلیون تن فولاد، حالا به عنوان یکی از ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان به شمار می‌رود. این رتبه درحالی به ایران تعلق گرفته که کشورهای برزیل با ۳۲، ترکیه با ۳۴ و آلمان با ۳۵ میلیون تن به ترتیب در رتبه‌های نهم، هشتم و هفتم و قبل از ایران قرار گرفته‌اند. البته این همه ماجرا نیست و طبق هدفگذاری‌ها، کشورمان تا افق ۱۴۰۴ باید به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد می‌رسید. رقمی که ایران را تا رتبه هفتم جهان و در کنار کره جنوبی قرار می‌دهد. البته باید در نظر داشت که تولید این میزان فولاد نیازمند الزامات اولیه تولید و همچنین بازار صادراتی است. همچنین باید در نظر داشت که کشورمان علاوه بر تحریم‌های ظالمانه، همزمان برای حداقل ۸ سال با ناترازی انرژی به معنای کمبود برق در تابستان و کمبود گاز در زمستان دست‌وپنجه نرم کرده است. به عبارتی، باید در نظر داشت که افزایش تولید فولادی‌ها با وجود مشکلات مربوط به صادرات و مشکلات مربوط به ورود تکنولوژی و همچنین ناترازی انرژی رخ داده است. در کنار فولادی‌ها، تولید پتروشیمی‌ها نیز در کشورمان رکورد تاریخی از خود به جای گذاشته و توانسته به تولید بیش از ۷۵ میلیون تن برسد. همچنین مجموع تولید معادن کشور نیز تا سال ۱۴۰۱ رقم ۴۹۵ میلیون تن و بیش از ۵۰۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۲ را به ثبت رسانده که در نوع خود و در مقایسه با یک دهه اخیر جهش قابل توجهی است.

۵۰۰ میلیون تن تولید معدنی در سال ۱۴۰۲

براساس نتایج طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور که سالانه از سوی مرکز آمار ایران تهیه و منتشر می‌شود، حجم تولیدات معدنی کشور تا پایان سال ۱۴۰۱ به حدود ۴۹۵ میلیون تن رسیده است. هرچند آمار سال ۱۴۰۲ هنوز منتشر نشده، اما با توجه به اینکه بخش عمده این تولید مربوط به تولید فولاد و مس بوده، با رشد ۵.۵ درصدی فولاد در سال ۱۴۰۲ برآورد می‌شود تولیدات معدنی کشور در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۵۰۰ میلیون تن برسد.

رکوردشکنی تولید فولاد

عملکرد فعالان صنعت فولاد در یک‌سال گذشته نشان می‌دهد تولید فولاد کشور درمجموع یک‌ساله ۱۴۰۲، از ۳۲ میلیون تن پیشی گرفته که می‌توان گفت به بالاترین میزان خود در تاریخ تولید فولاد در کشور رسیده است. به عبارتی این رقم بالاترین مقدار تولید فولاد کشورمان در چند دهه اخیر بوده است. طبق آمار منتشر شده از انجمن فولاد ایران، در سال ۱۴۰۲ حجم تولید فولاد میانی ایران ۳۲ میلیون و ۱۰۸ هزار تن بوده که رشد ۵.۵ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۱ داشته است. طبق این آمارها، تولید محصولات فولادی به ۲۱ میلیون و ۵۸۵ هزار تن رسیده است. در بین تولیدات فولادی، بلیت و بلوم با ۲۰.۵ میلیون تن و رشد ۹.۲ درصدی بیشترین رشد را طی سال گذشته داشته است. جایگاه بعدی در میزان تولیدات محصولات فولادی به تولید آهن اسفنجی بر‌می‌‌گردد که بیشترین رشد تولید را نسبت به مدت مشابه سال(۱۴۰۱) داشته است؛ همچنین طی این مدت بالغ بر ۳۳ میلیون و ۳۹۶ هزار تن آهن اسفنجی تولید شده که نسبت به ۳۱ میلیون و ۷۳۰ هزار تن تولیدی در مدت مشابه سال ۱۴۰۱ رشد ۵.۳ درصدی را ثبت کرده است. از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا پایان اسفندماه، ۵۶ میلیون و ۷۳۸ هزار تن گندله سنگ‌آهن تولید شده(۳۵۳۹ تن آن تولیدی اسفندماه) که حدود ۲۲۳۸ هزار تن بیش از میزان تولید آن درمجموع ۱۲‌ماهه سال ۱۴۰۱(۵۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تن) است و رشد ۴.۱ درصدی را نشان می‌دهد. ظرف یک‌ساله ۱۴۰۲، درمجموع قریب‌به ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار تن مقاطع تخت فولادی تولید شده که تفاوت چندانی با میزان تولید این مقاطع در مدت مشابه سال گذشته(۹ میلیون و ۶۲ هزار تن) نداشته و تنها ۰.۳ درصد بیشتر شده است.

رتبه دهم جهان در تولید فولاد

براساس گزارش انجمن جهانی فولاد(اWorld Steel Association) ایران در سال ۲۰۲۳ با تولید بیش از ۳۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد و رشد ۲ درصدی تولید نسبت به سال ۲۰۲۲، در جایگاه دهم جهان در تولید فولاد ایستاده است. طبق این آمارها، چین با تولید یک میلیارد و ۱۹ میلیون تن فولاد در رتبه اول جهان قرار گرفته است.

هند با ۱۴۰ میلیون تن دوم و ژاپن با ۸۷ میلیون تن سوم، آمریکا با ۸۱ میلیون تن چهارم و روسیه با نزدیک به ۷۶ میلیون تن پنجم است. کره‌‌جنوبی، آلمان، ترکیه و برزیل نیز کشورهایی هستند که به ترتیب با تولید ۶۷ میلیون تن، ۳۵، ۳۴ و ۳۲ میلیون تن، قبل از ایران و در رتبه‌های ششم تا نهم قرار دارند. این آمارها نشان می‌دهد اگر تولید فولاد ایران مطابق با هدف‌گذاری‌ها پیش برود، ایران فاصله چندانی حتی با آلمان که در رتبه هفتم است، ندارد. طی سالیان اخیر شاهد تولید و صادرات محصولات خاص و باارزش افزوده بالا در بازارهای بین‌المللی توسط شرکت‌های برجسته فولادی جهان بوده‌ایم به‌طوری هدف‌گذاری سال ۱۴۰۴ در این صنعت نوید تولید ۵۵ میلیون تن فولاد را به ما می‌دهد. به‌دنبال آن می‌توان گفت گام‌های مثبت و اثرگذاری در راستای تولید محصولات ارزش‌افزای فولادی توسط برخی فولادسازان کشور برداشته ‌شده که کارشناسان افق مثبتی در سایر صنایع همچون زیرساخت، ساختمان‌سازی و معدن می‌بینند.

به همین منظور می‌توان گفت رشد تولید و جایگزینی محصولات ارز‌ش‌افزای فولادی همچون ریل، تیرآهن‌های صنعتی و آرک معدن را به‌جای محصولات سنتی در دستورکار خود قرار داده تا علاوه بر تامین نیاز بازار داخلی، حضور موفقی در بازارهای صادراتی جهت ارزآوری بیشتر به داخل کشور در شرایط دشوار و ظالمانه تحریم داشته باشد.

ثبت تولید ۷۵ میلیون تنی پتروشیمی

تولید پتروشیمی با وجود موانع گوناگون در داخل و خارج از کشور به‌ویژه تحریم‌ها توانسته هرساله رشد چشمگیری داشته باشد تا جایی که از سال ۹۹ به بعد این رشد سرعت بیشتری به خود گرفت و از ۵۵ میلیون تن در سال ۱۳۹۹ به ۶۹ میلیون تن در سال ۱۴۰۱ و به ۷۵ میلیون تن در سال ۱۴۰۲ برسد. این آمار بالاترین مقدار تولید بخش پتروشیمی کشور در چند دهه اخیر است.

اهمیت این رشد تولید از چند جنبه است. اولا پتروشیمی و فولاد ازجمله صنایع بزرگ ایران هستند که بیشترین ارزآوری را برای کشور دارند، ثانیا این رشد در شرایط تحریمی رخ داده که علاوه‌بر تاثیر روی صادرات، بیشترین اثر آن در ورود تکنولوژی تولید است. همچنین این رشد تولید در شرایطی رخ داده که در هشت سال اخیر کشور با ناترازی در بخش انرژی و عمدتا با ناترازی برق و گاز دست‌وپنجه نرم کرده است. براساس آمارها، صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۶ میلیارد دلار صادرات داشته که ۸۰ درصد آن، یعنی ۱۴ میلیارد دلار آن را به نیما عرضه کرده و مابقی برای خرید تجهیزات، کالا و کاتالیست و اجرای طرح‌های پتروشیمی هزینه شده است.

صادرات ۲۹ میلیون تن محصول پتروشیمی

آنطور که مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌گوید، مقدار عرضه اعتباری محصولات پتروشیمی تا پایان ۱۴۰۲ به ۸۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. مرتضی شاه‌میرزایی اواخر اسفندماه سال گذشته در تشریح عملکرد صنعت پتروشیمی گفت در سال ۱۴۰۲ ‌تا پایان سال مقدار عرضه اعتباری محصولات پتروشیمی به ۸۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد که موفقیت بزرگ و بی‌نظیری ثبت می‌شود و این اقدام راهبردی افزون بر اینکه نقش بسزایی در مهار تورم و رشد تولید داشته، سبب از بین بردن بخشی از سوداگری‌ها در بازار محصولات پتروشیمی شده است.» شاه‌میرزایی با بیان اینکه افزایش ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی مطابق با برنامه سال انجام شده است، گفت: «تولید واقعی صنعت پتروشیمی پارسال(۱۴۰۱) ۶۹.۵ میلیون تن بود و سال ۱۴۰۲ تولید از مرز ۷۵ میلیون تن با هفت درصد رشد نسبت به ۱۴۰۱ عبور کرده که البته ۷۸ میلیون تن برای امسال هدف‌گذاری شده بود اما با توجه به ناترازی گاز و تامین نشدن خوراک پایدار، این رقم محقق نشد؛ به‌طور میانگین روزانه حدود ۷۷ میلیون مترمکعب گاز به‌عنوان خوراک تحویل صنعت پتروشیمی می‌شود.» وی با اشاره به رشد مطلوب صادرات و فروش محصولات پتروشیمی در سال ۱۴۰۲ تصریح کرد: «برآورد می‌شود در مجموع تا پایان سال ۲۹ میلیون تن محصول صادر شود که از نظر حجمی ۱.۵ میلیون تن نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش دارد.» مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌گوید: «ارزش‌ فروش محصولات پتروشیمی در سال ۱۴۰۲ به دلیل کاهش قیمت جهانی برخی محصولات تا ۶۰ درصد کاهش داشت که البته همه پتروشیمی‌ها تعهدات ارزی خود را ایفا کرده‌اند.» شاه‌میرزایی با تاکید بر اینکه وعده گشایش ۱۲ طرح در سال ۱۴۰۲ محقق شده است، می‌گوید: بعضی از طرح‌ها مانند پتروشیمی گچساران و پالایشگاه گاز هویزه خلیج‌فارس به بهره‌برداری رسیدند و طرح‌هایی مانند پتروشیمی‌های آرین متانول، پتروناد، نخل آسماری و هنگام در مدار تولید و آماده بهره‌برداری رسمی هستند.

ظرفیت صعود به رتبه پنجم تولید فولاد جهان

حمیدرضا رستگار، رئیس اتحادیه فروشندگان آهن‌آلات و فولاد پیرامون رتبه تولید فولاد در کشور اظهار داشت: ما براساس معیارهایی که قبلا در نظر گرفته شده بود یک چشم‌انداز برای ارتقای رتبه و جایگاه خود در سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی کردیم. یعنی با توجه به داشته‌ها و امکانات خدادادی و نیروی انسانی و منابع طبیعی تعیین کردیم که ۵۴ میلیون تن فولاد را در افق ۱۴۰۴ محقق کنیم. این چشم‌انداز تا سال ۱۴۰۲ تقریبا به کندی پیش می‌رفت، اما هرساله یک میزان افزایش تولید داشتیم. متاسفانه به جهت عدم پایبندی به برنامه، مشکلات حوزه صادرات و بعضا عدم حمایت دولتی سبب شد رشد مدنظر برای تولید محقق نشود. ما اکنون براساس آمار به رقمی در حدود ۳۲ میلیون تن رسیده‌ایم که برای کشور ما عدد معمولی است. با تمام مشکلاتی که داشتیم و داریم دهمین کشور تولیدکننده فولاد جهان هستیم. اگر کمی روال موجود در حوزه تولید و صادرات تغییر پیدا کند، پتانسیل این را داریم که به یکی از ۵ کشور اصلی تولیدکننده فولاد تبدیل بشویم. چشم‌انداز تولید فولاد در کشور باید از موضوع کمیت عبور کند و به کیفیت برسد. منابع در اختیار ما مانند سنگ‌آهن، منابع غیرقابل تجدید است؛ درنتیجه باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که از خام‌فروشی جلوگیری کنیم. امیدواریم اقداماتی ضد خام‌فروشی و در راستای اشتغالزایی و ایجاد ارزش افزوده انجام شود. با توجه به منابع و نیروی انسانی که در اختیار داریم، می‌توانیم به کشوری پیشرو در صنعت فولاد تبدیل شویم. شاید نتوانیم با کشورهایی مانند چین و هند رقابت کنیم اما اساسا می‌توانیم وارد لیست ۵ کشور اصلی تولید فولاد در کشور شویم.

وی درباره بازارهای صادراتی ایران تصریح کرد: «براساس موقعیت جغرافیایی کشور، چیزی در حدود ۶۰۰ میلیون نفر جمعیت در کشورهای همجوار خود داریم. این یک بازار بالقوه را برای صادرات کشور فراهم کرده است. همه کشورها ازجمله این کشورها که مماس یا در دسترس هستند، می‌توانند متقاضی کالای باکیفیت باشند. بیشترین مانع تولید در حال حاضر نقل و انتقال ارز است. ارائه راهکار در این زمینه می‌تواند به حفظ بازارهای صادراتی هدف کمک کند. ما می‌توانیم با هزینه کمتر و سرعت بیشتر نیاز بازارهای اطراف خود را تامین کنیم. این امر نیازمند برنامه‌ریزی است که بخشی از آن داخلی و بخش دیگر مبتنی‌بر سیاست‌های خارجی کشور است. امیدوارم سال ۱۴۰۳ سالی پربار برای فعالان اقتصادی باشد. صنعت فولاد جزء صنایع مادر است و امیدواریم حمایت‌های دولتی شامل حال آن بشود.