وقایع صنعت – تبعات جنگ اوکراین و تحریم‌‌‌های روسیه به سرعت در حال تغییر دادن جریان تجارت جهانی فولاد است. بررسی این تغییرات اهمیت حیاتی برای صنعت آهن و فولاد ایران دارد؛ چرا که تنها در سال ۱۴۰۱، صادرات زنجیره آهن و فولاد ایران (از کنسانتره تا محصولات فولادی) بالغ بر ۱/ ۱۸ میلیون تن بوده و بخش قابل‌توجهی از فولاد تولیدی در ایران، مازاد بر نیاز داخلی است که ناگزیر باید راهی بازارهای صادراتی شود. روسیه سالانه بیش از ۷۰ میلیون تن فولاد تولید می‌کند که حدود ۴۰ میلیون تن آن در داخل این کشور مصرف می‌شود و ۳۰ میلیون تن باقی‌‌‌مانده، در شرایط معمول، راهی بازارهای جهانی می‌شود. در شرایطی که حلقه تحریم‌‌‌های روسیه توسط غرب تنگ‌‌‌تر شده، تغییرات در جریان صادرات فولاد روسیه بر کل تجارت جهانی فولاد از جمله صادرات فولاد ایران تاثیرگذار خواهد بود.

نگاهی به تحریم‌‌‌های صنعت فولاد روسیه

به گزارش فرا طرح فولاد، صادرات فولاد روسیه در دور چهارم، هشتم و یازدهم تحریم‌‌‌های اتحادیه اروپا علیه این کشور مورد تحریم قرار گرفته است. این تحریم‌‌‌ها به این علت دارای اهمیت است که تا پیش از جنگ اوکراین، عمده تجارت فولاد روسیه با اروپا بوده است. وقتی فولاد روسیه در نتیجه تحریم‌‌‌ها، بزرگ‌ترین بازار صادراتی خود را از دست بدهد، چاره‌‌‌ای جز ارزان‌‌‌فروشی و ارائه تخفیف‌‌‌های بزرگ (بعضا تا ۱۵ درصدی) به مشتریان ریسک‌‌‌پذیر خارجی ندارد و این تحولی است که از سال گذشته آغاز شده است. مطابق دور هشتم تحریم‌‌‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، صادرات محصولات فولادی روسیه به این اتحادیه ممنوع است. اعمال این بخش از تحریم‌‌‌ها چندان دشوار نیست و صنعت فولاد اروپا نیز از این تحریم‌‌‌ها استقبال کرده است. در نتیجه این تحریم‌‌‌ها، شاهد ارزان‌‌‌فروشی محصولات فولادی روسیه، خصوصا میلگرد و ورق‌گرم، در بازارهای آسیای میانه، خاورمیانه، شمال آفریقا و شرق و جنوب‌شرق آسیا بوده‌‌‌ایم. صادرات میلگرد شاخه و کلاف ایران در سال گذشته، بیش از ۴/ ۲میلیون تن بوده و اخیرا صادرکنندگان میلگرد ایران در بازارهای مختلف، مهم‌تر از همه آسیای میانه، با رقابت شدید از طرف صادرکنندگان روسیه و ارزان‌‌‌فروشی آنها مواجه شده‌‌‌اند.

اتحادیه اروپا واردکننده فولاد میانی (بیلت، بلوم و اسلب) از روسیه است و اعمال تحریم‌‌‌ها علیه روسیه در این حلقه‌‌‌ها، دشواری‌‌‌های خاص خود را دارد. نوردکاران اتحادیه اروپا از ممنوعیت واردات شمش فولادی و اسلب آسیب می‌‌‌بینند و به همین‌‌‌خاطر ممنوعیت واردات شمش فولادی و اسلب روسیه توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ اجرایی نمی‌شود. مطابق دور هشتم تحریم‌‌‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، واردات شمش فولادی توسط اعضای این اتحادیه از روسیه از تاریخ اول آوریل ۲۰۲۴ و واردات اسلب از روسیه از تاریخ اول اکتبر ۲۰۲۴ کلا ممنوع خواهد بود. تا پیش از فرارسیدن این تاریخ‌‌‌ها نیز برای واردات شمش و اسلب از روسیه سهمیه تعیین‌شده و کشورهای اروپایی ملزم هستند طی چند مرحله و به‌‌‌صورت پیوسته، واردات شمش و اسلب از روسیه را کاهش دهند تا اینکه نهایتا در تاریخ‌‌‌های مورد اشاره به صفر برسد. بنابراین‌ تحریم‌‌‌های اتحادیه اروپا علیه صنعت فولاد روسیه در حال تشدید است و هرچه زمان بگذرد، صنعت فولاد روسیه بیشتر مجبور است بازارهای جدیدی را برای خود بیابد و اهرم ورود و نفوذ به بازارهای جدید نیز تا حد زیادی ارزان‌‌‌فروشی و ارائه تخفیف‌‌‌های بزرگ است.

۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳؛ یک تاریخ مهم

مطابق دور یازدهم تحریم‌‌‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه، از تاریخ ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳ (۸ مهر ۱۴۰۲) واردات محصولات فولادی به اتحادیه اروپا که در آنها از مواد اولیه تولیدشده در روسیه استفاده شده باشد، ممنوع است و شرکت‌های واردکننده باید از این تاریخ مستنداتی ارائه کنند که مواد اولیه فولادی روسی، در محصولات واردشده توسط آنها وجود ندارد. هدف این تحریم‌‌‌ها، بستن راه‌‌‌های دور زدن تحریم‌‌‌ها توسط صنعت فولاد روسیه است.

در بخش بزرگی از سال ۲۰۲۲، به دلیل افزایش بهای انرژی، برای فولادسازان ترکیه (و حتی چین) مقرون به‌صرفه بود که به جای خرید قراضه (یا سنگ‌‌‌آهن)، شمش و اسلب را از روسیه با قیمت ارزان وارد کنند و به تولید محصولات فولادی بپردازند. از تاریخ ۳۰ سپتامبر سال‌جاری، مقررات سخت‌‌‌گیرانه‌‌‌تری برای ورود محصولات فولادی به اتحادیه اروپا وجود دارد و خصوصا شرکت‌های فولادی ترکیه که صادرات قابل‌توجهی به اتحادیه اروپا دارند، از بیم تحریم‌‌‌های اتحادیه اروپا، در مورد خرید شمش و اسلب روسی، محافظه‌‌‌کاری بیشتری به خرج خواهند داد.

این امر ممکن است باعث شود تا فولادسازان روس به جای صادرات به مناطق همسایه خود، به افزایش صادرات به شرق آسیا، جنوب‌شرق آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا روی بیاورند. پس ممکن است فولادسازان ایرانی در این بازارها با رقابت بسیار شدیدتر فولادسازان روس مواجه شوند.

سهم صادرات شمش فولادی و اسلب از کل صادرات فولاد ایران حدود ۷۰‌درصد است و صادرات شمش و اسلب ایران در سال گذشته حدود ۴/ ۷میلیون تن بوده است. مطابق آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران، ۷۰‌درصد از این حجم صادرات، به چهار کشور چین، اندونزی، تایلند و امارات متحده‌عربی صادر شده است. در اکثر این بازارها، ممکن است فولادسازان ایرانی با ارزان‌‌‌فروشی روس‌‌‌ها مواجه شوند و در واقع این ارزان‌‌‌فروشی از هفته‌‌‌های اخیر آغاز شده و کاهش شدید قیمت شمش صادراتی از دریای سیاه یکی از نشانه‌‌‌های مهم این ارزان‌‌‌فروشی است.

خطر دیگری که صادرات فولاد ایران را تهدید می‌کند، کاهش ارزش روبل روسیه است! دلیل این امر آن است که همزمان با تحریم‌‌‌های غرب علیه روسیه، هرچه روبل ارزش خود را بیشتر از دست بدهد، فضای بیشتری برای ارائه تخفیف توسط فولادسازان روس به مشتریان خارجی وجود خواهد داشت؛ چرا که هزینه تولید فولادسازان روس به روبل است و آنان محصولات خود را با ارزهای خارجی صادر می‌کنند و با کاهش ارزش روبل، رقابت‌‌‌پذیری آنها در بازارهای جهانی افزایش می‌‌‌یابد. یکی از دلایل کاهش قیمت فولاد صادراتی روسیه در ماه‌‌‌های اخیر، همین کاهش ارزش روبل است که اخیرا روی داده است.

در مجموع باید گفت با تشدید تحریم‌‌‌های صنعت فولاد روسیه توسط اتحادیه اروپا، صادرات فولاد ایران با تهدید بزرگ‌تری از ناحیه صادرکنندگان فولاد روسیه روبه‌رو می‌شود و این تهدید ظرف ماه‌‌‌های آینده بزرگ‌تر خواهد شد و در سال ۲۰۲۴ همزمان با ممنوعیت کامل صادرات شمش فولادی و اسلب روسیه به اتحادیه اروپا به اوج خود خواهد رسید.