وقایع صنعت – انفجار اخیر در معدن زغال‌سنگ طبس که به مرگ دلخراش تعدادی از معدن کاران و کارگران زحمت‌کش منجر شد، بار دیگر خطرات و چالش‌های طاقت‌فرسای این صنعت را برجسته کرد. این حادثه تلخ نه‌تنها خانواده‌های قربانیان را در غم و اندوهی عمیق فرو برد، بلکه ضرورت تجدید نظر در سیستم‌های ایمنی و نظارتی معادن کشور را بیش از پیش یادآور شد.

این حادثه که در شامگاه شنبه ۳۱ شهریور ماه ۱۴۰۳ روی داد، تا زمان انتشار این مطلب، جان دست‌کم ۵۱ نفر از کارگران معدن زغال‌سنگ مذکور را به دلیل انفجار گاز متان گرفت.

معدن کاران، که اغلب در شرایط سخت و در اعماق زمین به کار مشغولند، با خطرات گوناگونی مانند ریزش، انفجار گازهای قابل اشتعال و مشکلات ناشی از تهویه ناکافی روبرو هستند. این افراد هر روز با شجاعت و دلیری برای تأمین معیشت خانواده‌های خود به دل کوه و زمین می‌روند و بسیاری از آنها، مانند آنچه در معدن طبس رخ داد، در این مسیر جان خود را از دست می‌دهند.

ضرورت هوشمندسازی و اهمیت تغییر رویه در معدنکاری زغال‌سنگ، افزایش ایمنی در معادن، استفاده از روش‌های نوین و بهره‌گیری از تجهیزات به روز برای توسعه فعالیت‌های استخراج و بهره‌وری در معادن زغال‌سنگ از موضوعاتی است که بارها در رسانه‌ها تکرار شده اما بازهم از آن غفلت شده و باعث داغدار شدن خوانواده‌های ایرانی می‌شود.

بنابراین ضرورت اصلی پس از چنین فاجعه‌هایی، بررسی و اصلاح زیرساخت‌ها و سیستم‌های ایمنی معادن است. استفاده از فناوری‌های نوین، افزایش آموزش‌های ایمنی و ایجاد زیرساخت‌های هوشمند برای شناسایی و پیشگیری از وقوع حوادث مشابه، می‌تواند به کاهش اینگونه تلفات جبران‌ناپذیر کمک کند.

یاد و خاطره این کارگران فداکار و از دست رفته، برای همیشه در ذهن ما باقی خواهد ماند و مسئولیت ما در قبال حفظ جان و سلامت آنان، اکنون بیش از هر زمان دیگری پررنگ‌تر شده است.

فعالیت معدنی در معادن زیرزمینی زغال‌سنگ در مقایسه با سایر فعالیت‌های معدنی دارای تفاوت‌هایی است که ناشی از ماهیت و شرایط حاکم بر کار در این معادن است. در معادن زغال‌سنگ به دلیل سایر محدودیت‌های عملیاتی همچون تجمع گرد زغال در هوای معدن و پتانسیل انفجار ناشی از آن، وجود گاز متان در لایه‌های زغالی و به تبع آن احتمال انفجار گاز متان و … بسیار طاقت فرسا و حساس است. از این رو این انفجار اهمیت حیاتی هوشمندسازی معادن را برای کاهش خطرات و افزایش ایمنی در این صنعت را دوچندان کرد به صورتی که هوشمندسازی معادن می‌تواند از طریق ابزارها و فناوری‌های مختلفی مانند حسگرهای گاز، سیستم‌های هشداردهنده، ربات‌ها و دستگاه‌های خودکار در بخش‌های مختلف معدن به کار گرفته شود. این فناوری‌ها نه‌تنها قادر به شناسایی خطرات احتمالی مانند تجمع گاز متان هستند، بلکه می‌توانند به کاهش زمان واکنش در مواقع بحرانی کمک کنند.

علاوه بر این، استفاده از سیستم‌های پیشرفته نظارت بر شرایط محیطی و کنترل از راه دور، امکان مدیریت بهتر و مؤثرتر معادن را فراهم می‌کند. این اقدامات نه تنها جان کارگران را حفظ می‌کند، بلکه هزینه‌های ناشی از حوادث و توقف‌های تولید را نیز کاهش می‌دهد.

در نهایت، آموزش کارگران در زمینه استفاده از فناوری‌های جدید و توسعه فرهنگ ایمنی، از جمله عوامل کلیدی در بهبود شرایط کاری و کاهش خطرات مرتبط با معادن خواهد بود.

طبق آخرین آمار، میزان ذخایر قطعی زغال‌سنگ ایران ۱/۱ میلیارد تن، ذخایر احتمالی آن ۷/۱ میلیارد تن و میزان ذخایر زمین‌شناسی نیز در حدود ١۴ میلیارد تن برآورد شده و منابع آن به تفکیک در سه محدوده البرز(شامل سه ناحیه البرز غربی، البرز مرکزی و البرز شرقی)، طبس(شامل چهار ناحیه پروده، نایبند، مزینو و آبدوغی) و کرمان(شامل دو ناحیه درون ناودیس و بیرون ناودیس) پراکنده است و عمده کاربرد زغال سنگ برای تولید انرژی الکتریکی و فولاد به روش کوره‌بلند است که در ایران با تأسیس کارخانه ذوب‌آهن اصفهان و استحصال کک از زغال سنگ، فعالیت معادن زغال سنگ آغاز شد و امروز تنها دو شرکت فولادزرند ایرانیان (از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ میدکو) و شرکت ذوب‌آهن اصفهان به دلیل استفاده از روش کوره‌بلند برای تولید فولاد، از زغال‌سنگ به عنوان ماده‌اولیه بهره می‌گیرند.

از زغال‌سنگ در صنایع دیگر هم استفاده می‌شود که می‌توان از مهم‌ترین آنها به مواردی نظیر پالایش آلومینا، کاغذسازی، صنایع شیمیایی و دارویی، زغال قیری پالایش شده، بازیابی گاز آمونیاک برای تولید کود شیمیایی، رنگدانه‌ها، گرافیت برای الکترودها، تصفیه آب، مواد آرایشی و بهداشتی، سوخت مایع، منبع تأمین انرژی برای تولید سیمان، محصولات پلاستیکی و فیبرها، تولید فلزات، آلیاژها، فروآلیاژها و… اشاره کرد.

علیرغم تولید گاز گلخانه‌ای و هشدارهای جهانی برای کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، زغال‌سنگ همچنان در دنیا به عنوان بزرگترین منبع تأمین انرژی به شمار می‌رود و در کشورهایی همچون چین، آمریکا، استرالیا، هند، اتحادیه اروپا، آفریقای جنوبی و… تولید و مصرف می‌شود.